Ұлттық валютаның әлсіреу әлеуеті бар ма, инфляция мен базалық мөлшерлеме не болады, экономист inbusiness.kz сайтына айтып берген ақпаратты Todayinfo.kz порталы қазақша еркін аударып назарларыңызға ұсынады.
Доллар шыңында: неге айырбастау пунктіне жүгіру енді кеш және қазақстандықтарды не күтіп тұр
Ұлттық валюта долларға қатысты рекордтық көрсеткіштерді көрсетуде: 25 шілдедегі Қазақстан қор биржасындағы (KASE) күндізгі сауда қорытындысы бойынша доллар бағамы 543,55 теңгені құрады. Валюта нарығына деген жоғары қызығушылық аясында мұнайдың барреліне 68-70 доллар аралығында сақталып тұрғаны және сыртқы конъюнктураның апатты емес екені назар аударарлық. Осындай жағдайда теңге неге әлсірей береді және алда не күтіп тұр — Inbusiness-ке экономист және қаржылық талдаушы Арман Бейсембаев сұхбат берді.
Бағам — себеп емес, айна
Сарапшының айтуынша, теңгенің әлсіреу себептері негізінен ішкі сипатта. «Сыртқы конъюнктура қазір жеткілікті тұрақты, бірақ ең қолайлы емес. Ол алаңдатарлық, бірақ сындарлы емес. Жағдайға Трамп факторы, ОПЕК+ тарапынан мұнай өндірісінің көлемін ұлғайту, Ресей-Украина бағытындағы ілгерілеудің болмауы және жаңа санкциялар қысым жасайды. Яғни, факторлардың жиынтығы бар, бірақ бүгінгі күні апатты ештеңе болып жатқан жоқ. Бәрі салыстырмалы түрде тұрақты. Егер мұны тұрақтылық деп атауға болса. Сондықтан қазіргі сәтте сыртқы жағдайлар бағамға елеулі қысым жасамайды. Бағам — объективті шындықты көрсететін айна. Ол шындықты қалыптастырмайды, тек оны бекітеді. Егер сіздің макроэкономикалық жағдайыңыз нашарласа — ұлттық валютаңыз әлсірейді. Керісінше емес», — деп атап өтті Арман Бейсембаев.
Ұлттық валюта қазір жинақталған теңгерімсіздіктерге жауап беріп жатыр. Солардың бірі — сауда балансының нашарлауы. Мұнай экспортының физикалық көлемі артып жатқанына қарамастан, оның нарықтағы құны бюджетте ескерілгеннен төмен (75 долларға қарсы қазіргі 68-70 доллар). Нәтижесінде ел валюталық түсімді аз алады.»Біз мұнайды физикалық тұрғыдан көбірек экспорттаймыз, бірақ құндық мәнде аз табамыз. Егер сіздің негізгі экспорттық тауарыңыз арзандаса, валютадағы экспорт төмендейді. Бұл теңгені әлсірететін негізгі факторлардың бірі», — деп түсіндірді талдаушы.
Импорт өсуде, долларға сұраныс артуда
Ішкі процестер теңгеге қысымды күшейтуде. Бюджеттік трансферттер, жазда импортқа жоғары сұраныс және демалыс кезеңінде валютаның жаппай шығуы.»Мемлекеттік бағдарламалар, инфрақұрылымдық жобалар — мұның бәрі импортты қажет етеді. Ақша теңгемен бөлінеді, содан кейін жабдықтар, қосалқы бөлшектер, техника сатып алу үшін долларға айырбасталады. Міне, валютаға сұраныс. Содан кейін долларлар шетелге кетеді, өйткені импорт — бұл валютаның шетелге шығуы», — дейді Бейсембаев.Оның айтуынша, қазір бірнеше фактор бірден әрекет етуде: жазғы маусым, мемлекеттік бағдарламалар бойынша импорт сатып алу, шетелдік қызметтер бағасының өсуі (оның ішінде туризмге байланысты). Ал Қазақстан — импортқа тәуелді экономика. Бағамның кез келген әлсіреуі бағаларға бірден әсер етеді.Сарапшының пікірінше, бағамның әлсіреуі мемлекеттік қаржы тұрғысынан да тиімді болуы мүмкін.»Әлсіз бағам — үкімет үшін тиімді. Себебі экспорттаушылар салықты теңгемен төлейді, ал түсімді валютада алады. Теңге неғұрлым әлсіз болса, олар соғұрлым көп төлейді. Бұл қосымша қарыз алмай бюджеттің олқылықтарын жамауға көмектеседі. Бізде дефицит 10 триллион теңгеге жуық — және оны өтеудің бір жолы — әлсіз валюта», — деп атап өтті Арман Бейсембаев.
Бағам әрі қарай не болады?
Талдаушының пікірінше, біз қазір шыңдамыз немесе оны өтіп жатырмыз. Жаңа сыртқы соққылар болмаса, күрт құлдырау немесе нығаю күтілмейді.»Плюс-минус, біз қазір шыңдамыз. Не одан әрі өспейміз, не 3, 5, мүмкін 10 теңгеге аздап шегінеміз. Егер мұнай кем дегенде 68-70 доллар деңгейінде сақталса, бұл бағамды тұрақтандыруға көмектеседі. Бірақ егер ол 60 долларға немесе одан төмен түссе — онда жағдай нашарлайды», — деп болжайды ол.Бейсембаевтың пікірінше, қазіргі құбылмалылық — көктемде мұнай бағасының төмендеуіне реакция. Экономикада уақытша кешігу болғандықтан, бағам нақты параметрлерді екі-үш ай кешігіп қуып жетті.
Инфляция: бағам бағаларға қалай әсер етеді
Сарапшының айтуынша, бағамның инфляцияға әсері тамызда, әсіресе қыркүйекте белсенді түрде көріне бастайды. Қазір дүкендерде төмен бағаммен сатып алынған қорлар сатылуда. Бірақ келесі партия тауарлар қымбатырақ болады.»Бағамның өзгеруі мен бағаның өсуі арасында уақытша кешігу бар. Дүкендер әлі 510 бағамымен сатып алынған тауарларды сатуда. Бірақ келесі партия жаңа бағаммен болады. Дәл осы партия инфляциялық есептеулерге түседі — және біз мұны қыркүйекте көреміз», — деп түсіндірді талдаушы.Ол елде инфляция жоғары — шамамен 11,8% екенін еске салды, және егер шілденің динамикасы сақталса, тамызда ол 12,5%-ға дейін жеделдеуі мүмкін.
Базалық мөлшерлеме өсе ме?
Сарапшының пікірінше, Ұлттық банк әзірге күту позициясында, бірақ ақша-несие саясатын қатаңдату мүмкіндігін жоққа шығармайды.»Аралық болжам раундында Ұлттық банк мөлшерлемені сақтап қалды, бірақ хаттамалардан мөлшерлемені көтеру туралы пікірталастар болғаны көрінеді. Бәрі инфляцияға байланысты. Егер ол жеделдей берсе — мөлшерлеме, бәлкім, тез көтеріледі. Егер баяуласа — үзіліс алуы мүмкін», — деп атап өтті Бейсембаев.Қыркүйектің басында пайда болатын тамыз көрсеткіштеріне ерекше назар аударылады. Дәл сол кезде негізгі шешім қабылдануы мүмкін.
Қазір доллар сатып алу керек пе?
Қаржылық талдаушы шыңдық мәндер аясында пайда болған валютға деген жаппай қызығушылықтың онша ұтымды емес екенін айтады.»Ең таңғаларлығы — адамдар доллар сатып алу туралы доллар шыңға жеткенде ғана ойлана бастайды. Көктемде бағам 490 болғанда ешкімді алаңдатпады. Ал қазір 540 болғанда бәрі айырбастау пунктіне жүгіреді. Бірақ валютаны шыңда емес, төмендеген кезде сатып алу керек», — дейді ол.
Оның айтуынша, егер валютаны ұзақ мерзімді перспективаға сатып алсаңыз — бұл ақылға қонымды. Әйтпесе, шығынға ұшырау қаупі жоғары.»Егер сіз долларды екі-үш жылға сатып алуды жоспарласаңыз — бұл өте ақылға қонымды. Осындай уақыт аралығында пайда табуға болады. Бірақ егер үш-төрт айлық алыпсатарлық туралы айтсақ — онда ерекше мән жоқ. Сіз дұрыс сәтті болжай алмай, шегінуге тап болып, нәтижесінде шығынға ұшырауыңыз мүмкін», — деп атап өтті Арман Бейсембаев.Қазіргі теңге бағамы — ел ішінде болып жатқан процестердің индикаторы. Ол макроэкономикалық трендтерді көрсетеді: экспорттың әлсіреуі, импорттың өсуі, бюджетке қысым және жоғары инфляция. Егер жағдай тұрақтанса, валюта нарығы суынып, базалық мөлшерлеме сақталуы мүмкін. Егер жоқ болса — қатаңдатудың жаңа кезеңі күтіп тұр.
