2026 жылдың 1 қаңтарынан бастап Қазақстанның салық органдары азаматтардың жасырын табысын анықтау үшін жанама әдісті қолдана бастайды. Бұл шара жаңа Салық кодексі аясында енгізіліп отыр. Қаржы министрі Мәди Такиев 28 қазанда тиісті бұйрыққа қол қойды.
Бұл жаңашылдық қазақстандықтар үшін нені білдіреді және кімдердің шығындары ерекше бақылауға алынатынын талдап көрейік.
«Жанама әдіс» дегеніміз не және ол қалай жұмыс істейді?
Бұл әдіс салық қызметкерлеріне азаматтардың шығындары мен мүлкін олардың декларациялаған кірістерімен салыстыру арқылы тексеруге мүмкіндік береді.
Қарапайым тілмен айтқанда: егер адамның жұмсаған қаражаты (мысалы, жаңа көлік, пәтер сатып алу) оның ресми көрсеткен табысынан айтарлықтай асып түссе, салық органдары нақты кірісті оның шығындарына негіздеп анықтай алады.
Жаңа әдіс кімге және қандай жағдайда қолданылады?
Салық органдары жанама әдісті барлық азаматқа жаппай қолданбайды. Бұл әдіс белгілі бір жағдайларда ғана іске қосылады:
- Егер декларацияда көрсетілген кірістер тіркелген мүлікке (пәтер, көлік) жұмсалған шығындардан аз болса;
- Егер азамат есепке алу ережелерін бұзса немесе құжаттарды жоғалтып алса;
- Ресми түрде кәсіпкер ретінде тіркелмеген, бірақ іс жүзінде кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларға қатысты.
Салық органдары қандай деректерді тексереді?
Табысты жанама әдіспен бағалау кезінде салық қызметі келесі ақпарат көздерін талдайды:
- Банктік шоттардағы қаражат қозғалысы;
- Мүлікке, білім алуға, медициналық қызметтерге, сақтандыруға, бағалы қағаздарға жұмсалған шығындар;
- Шетелдегі табыстар мен мүлік туралы ақпарат;
- Салықтық есептілік және алдыңғы тексерулердің нәтижелері;
- Мемлекеттік органдардан (мысалы, мүлікті тіркеу) және шетелдік құзыретті құрылымдардан алынған мәліметтер.
Маңызды ескерту: Шығындар табыстан асып кетсе не болады?
Бұйрыққа сәйкес, егер жеке тұлғаның салықтық есептемеде көрсетілген табыстары оның жеке тұтыну шығындарына (соның ішінде мүлік сатып алу) сәйкес келмесе, мемлекеттік кірістер органдары табысты және салықты оның өткен кезеңдердегі табыстарын ескере отырып, жұмсаған шығындары негізінде анықтайды.
Егер азаматтың сатып алған мүлкіне қатысты құжаттары болмаса (мысалы, құны көрсетілмесе), салық органдары тәуелсіз бағалаушы анықтаған нарықтық құнды негізге алатын болады.
Жаңа Салық кодексі және жалақы болжамы
Бұл өзгерістер 2026 жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енетін жаңа Салық кодексі аясында жүзеге асырылуда. Осыған байланысты қазақстандықтар салық заңнамасының ерекшеліктеріне, оның ішінде «ҚҚС деген не», «оны кім төлеуі керек» сияқты тақырыптарға жиі қызығушылық танытуда.
Осы тақырыпқа байланысты, Ұлттық экономика министрлігі 2026-2028 жылдарға арналған әлеуметтік-экономикалық даму болжамын мақұлдады. Болжамға сәйкес, 2028 жылға қарай бір қызметкердің орташа айлық жалақысы 604 963 теңгеге жетуі тиіс (салыстыру үшін: 2025 жылы бұл көрсеткіш 423 133 теңгені құрайды деп болжанған).
