Фото: halyqline.kz
Қазақстандағы несиелеу жүйесі, әсіресе тұтынушылық несие саласы соңғы жылдары күрт көбейді. 2025 жылдың 1 наурызына қарай екінші деңгейлі банктердегі тұтынушылық несие портфелі 14,1 трлн теңгеге жетіп, бір жыл ішінде 31,7%-ға өскен, деп хабарлайды Todayinfo ақпараттық агенттігі.
Көпшілік бұл өсімді халықтың қарызға батып бара жатқандығы деп қабылдайды. Несиелеудің артуы — экономиканың қалыпты дамуының белгісі болуы да мүмкін. Тұтынушылық несиелердің артуы – нарықтық экономиканың табиғи үрдісі. Бұл халық табысының артуымен, банк секторындағы мүмкіндіктердің кеңеюімен және қаржылық қызметтерге қолжетімділіктің артуымен тікелей байланысты. Мәселен, Ұлттық статистика бюросының деректері бойынша, 2024 жылдың төртінші тоқсанында халықтың жалпы шығыстарының ішінде несие мен қарыздарды төлеуге кеткен бөлігі небәрі 6,2%-ды құраған. Бұл 2009 жылмен салыстырғанда тек 1,5 пайыздық тармаққа ғана көп (ол кезде 4,6% болған).
Яғни, халықтың жалпы қарыз жүктемесі сонда да аса жоғары емес және табыс деңгейіне сәйкес келетін шектеуде сақталып отыр. Бұған қоса, бұл деректер тек банктік несиелерді ғана емес, достардан немесе таныстардан алынған жеке қарыздарды да қамтиды.
Қарыздан бұрын — азық-түлік шығындарына мән берген жөн
Бүгінгі таңда Қазақстан азаматтарының табысының шамамен жартысы тек азық-түлікке жұмсалатыны белгілі. Бұл – елдегі өмір сапасының төмендігін көрсететін маңызды индикатор. Соңғы 15 жылда азық-түлікке кететін шығындардың үлесі 8,2 пайыздық тармаққа артқан. Бұл көрсеткіш халықтың қаржысының көп бөлігін тек тамаққа жұмсап, өзге маңызды қажеттіліктерін кейінге ысырып жүргенін байқатады. Сондықтан шын мәнінде алаңдауға тұрарлық мәселе – қарыз емес, күнделікті өмір сүруге жетерлік табыстың жеткіліксіздігі.
Несие алушылар кімдер және қандай сомаға несие алады?
2025 жылдың 1 ақпанына дейінгі мәліметке сәйкес, Қазақстанда 9 миллионға жуық азаматтың түрлі қаржы ұйымдарында (банктер, микроқаржы ұйымдары, коллекторлар және т.б.) несиесі бар. Алайда бұл жалпы көрсеткіш емес, несиелердің мөлшеріне қарай талдағанда шынайы көрініс ашыла түседі.
Жалпы 24,3 трлн теңгелік берешектің 92,8%-ы тек 46,7% қарыз алушыларға тиесілі. Яғни, үлкен сомадағы несиелерді көбіне тұрақты және жоғары табысы бар азаматтар алады. Сонымен қатар:
•2 млн теңгеден жоғары несиелер – жалпы берешектің 84%-ын құрайды және оларды тек 30% азамат алған;
•5 млн теңгеден асатын несиелер – берешектің 66%-дан астамын құрайды, бұл несиелерді тек 15% азамат иеленген.
Бұл – ірі несиелердің тек төлем қабілеті жоғары, экономикалық жағынан тұрақты азаматтарға берілетінін көрсетеді.
Халықтың басым бөлігі — шағын несиелер алушылар
Сонымен қатар, 53,2% қарыз алушы (4,8 млн адам) 1 млн теңгеге дейінгі сомада ғана несие алған. Бұл жалпы берешектің тек 7,2%-ын құрайды. Атап айтқанда:
•1 млн адам – 100 мың теңгеге дейін,
•1,4 млн адам – 100–300 мың теңге,
•1 млн-ға жуық адам – 300–500 мың теңге,
•1,5 млн адам – 500 мыңнан 1 млн теңге аралығында несие алған.
Орташа есеппен бұл несиелердің көлемі 50 мыңнан 730 мың теңгеге дейін. Мұндай несиелер көбінесе шұғыл қажет болғанда немесе табысты сақтау мақсатында алынған және оларды бір-екі айлық жалақымен жабуға болады. Бұл – халықтың несиеге тәуелді емес екенін, керісінше, қаржылық қажеттіліктерін уақытша шешу үшін несиені құрал ретінде пайдаланатынын көрсетеді.
Қазақстандықтардың несие жүктемесі қауіп тудырмайды
Жоғарыда келтірілген деректерге сүйене отырып, Қазақстандағы қарыз жүктемесінің деңгейі жүйелік қаржы қауіптерін тудырмайтынын сеніммен айтуға болады. Ірі қарыздар – тұрақты табысы бар азаматтардың инвестициялық мүмкіндіктері мен тұрғын үй мәселесін шешуге бағытталған, ал шағын несиелер – уақытша қажеттіліктерді жабуға арналған құрал.
Сондықтан халықтың «қарызға батуы» туралы миф – негізсіз. Қарыздан гөрі азық-түлікке кететін шығындарға және табыстың төмендігіне көбірек назар аударған дұрыс. Қазақстан экономикасының дамуымен қатар, халықтың қаржылық мәдениеті мен сауаттылығы да артып келеді, бұл болашақта несиелік жүйені тиімді пайдалануға үлкен мүмкіндік береді.
Ақпарат көзі: Ranking kz
