2024 жылдың маусым айында Ресейден шыққан «Путешествие в сердце Евразии» («Еуразия жүрегіне саяхат») жобасы аясындағы «Достық керуені» Қазақстанға ат басын бұрды. 100-ге жуық ресейлік «маман» ғылым, бизнес, мәдениет пен өнер салалары бойынша Орта Азияда өз жобаларын ұсынып, келісімшарттарға қол қоюда. Бұл мәселені қоғам белсендісі Ораз Әлімбеков көтерген, деп хабарлайды Todayinfo агенттігі.
Жобаны «Росатом», «TatNeft», «Автоваз», «Росконгресс», және басқа да ірі ресейлік компаниялар қаржыландырып отыр. Ақпараттық қолдауды RT, ВГТРК, 1 канал, Спутник, НТВ сынды федералдық медиалар көрсетуде. Бұдан бөлек, 40-тан астам орыстілді блогер тартылған. Қазақстан тарапынан жобаны Туризм және спорт министрлігі қолдаған.
Алматыда өткен интеллектуалдық меншік құқығына арналған халықаралық конференцияда ресейлік тарап Еуразиялық кеңістікте авторлық құқықты орталықтандырылған түрде басқару жүйесін ұсынды. Яғни, Ресейде жасалған схема бойынша, одақтас елдердегі авторлық гонорарлар алдымен Ресейдегі ұйымға аударылып, кейін тиісті авторларға таратылуы тиіс.
Мәселе – бұл модель Қазақстандағы авторлық туындыларға да таралады:
- Мысалы, Шәмші Қалдаяқовтың әндері Қазақстанда шырқалса да, гонорарды жергілікті ұйым емес, Ресейдегі авторлық құқық агенттігі жинайды.
- Қазақстандық мейрамханалар мен концерт залдары төлеген қаражат алдымен Ресейге түсіп, кейін авторларға бөлінеді.
Ресейлік жобаның негізі – орыс тілі мен орыс тілді контентке басымдық беру. Олардың уәжі бойынша, Орта Азияда (Қазақстанды қосқанда) концерттік бағдарламаларда орыс тіліндегі әндер жиі орындалады. Осыған сәйкес,
- орыс тіліндегі авторлық контентке гонорар автоматты түрде Ресейге бағытталады;
- орыс тілінде орындалмаған шығармаларға да ортақ жүйе арқылы ақы төлеу міндеттелмек.
Бұл тәсіл ұлттық авторлар мен қазақ тіліндегі контенттің экономикалық шеттетілуіне әкелуі мүмкін.
Егер ұсынылған модель жүзеге асса:
- Қазақстан авторларының қаржысы Ресей арқылы өтеді
- Авторлық құқық саласында тәуелділік артады
- Орыс тіліндегі шығармалар артықшылыққа ие болады
- Ұлттық мүдде мен мәдени дербестікке нақты қауіп төнеді
Бұл мәселе тек Шәмші Қалдаяқовқа ғана емес, барлық қазақстандық өнер иелеріне қатысты.
Қазіргі уақытта Әзірбайжан билігі:
- Бакудегі «Русский дом» мекемесін жапты
- Ресейлік «Спутник» агенттігінің бөлімшесін жауып тастады
- Пропагандамен айналысқан бірнеше жансызды қамауға алды
- Орыс тілді мектептерді жаппақ ниетте
Бакудің бұл әрекеттері ұлттық қауіпсіздік пен ақпараттық егемендікті қорғауға бағытталған.
Қазақстанда орыс тілі мен орыс тілді контент ресми және бейресми деңгейде кеңінен қолданылады. Бұл жағдай ертең Ресей тарапынан «мемлекеттік тіл қолданысы үшін төлем талап етуге» дейін апаруы мүмкін.
Себебі, империялық амбициясы күшейген Ресей – ақпараттық, мәдени және құқықтық үстемдік орнатуға талпынып отыр.
Ресейдің интеллектуалдық меншікке қатысты жаңа жобасы – авторлық құқықты экономикалық құрал ретінде пайдалану әрекеті. Қазақстан бұл бастамаға сын көзбен қарап,
- авторлардың құқығын өз аумағында қорғауға кепілдік беруі,
- ұлттық заңнама мен егемендікті сақтауы тиіс.
«Бұға берсең сұға береді» деген мақал бүгінде жай сөз емес – нақты геосаяси шындықтың көрінісі.
