8 шілдеде Жамбыл облысында сезілетіндей жер сілкінісі болды. Бұл жайт қоғамда «жер сілкінісін алдын ала болжауға бола ма?» деген өзекті сұрақты тағы да алға шығарды. Tengrinews.kz порталы осы мәселе бойынша сейсмология саласының білгірі, академик Таңатқан Абақановпен сұхбаттасқан болатын. Назарларыңызға сол сұхбаттан алынған маңызды ойлар мен ұсыныстарды ұсынамыз.
Жер сілкінісін болжау мүмкін бе?
Абақановтың айтуынша, жер сілкінісін дәл болжап айту – әзірге ғылымға әлі бағынбаған мақсат. Алайда, деректер жинап, талдау жасап, ұзақ мерзімді болжау карталарын жасау – сейсмология ғылымының маңызды бөлігі.
«Жер – тірі ағза, оның мінезін түсіну үшін уақыт пен білім керек», – дейді ғалым.
Тарихтағы нақты мысал ретінде ол 1975 жылғы Қытайдағы Хайчэн жер сілкінісін келтіреді. Ол кезде жануарлардың оғаш мінез-құлқы мен алдын ала толқындар негізінде тұрғындар эвакуацияланған, соның арқасында көптеген адамның өмірі сақталып қалды.
Лжепрогноздар – қауіпті құбылыс
Абақанов интернетте және әлеуметтік желілерде жалған «жер сілкінісін болжаушылардың» көбейіп кеткеніне алаңдайды. Оның айтуынша, ондай адамдардың мақсаты – атақ пен ақша табу.
«Нағыз ғылыми болжау – ұжымдық еңбек, мұқият деректерге сүйенеді. Жекелеген адамдар ешқашан нақты болжам жасай алмайды», – дейді академик.
Жер сілкінісінің алдын алуға бола ма?
Ғалымның айтуынша, жер қыртысындағы кернеуді арнайы электрошок әдісімен босату арқылы күшті зілзаланың алдын алуға болады. Мұндай тәжірибелер кезінде Қытай мен Қырғызстанда арнайы полигондар салынған. Қазақстанда да осындай полигон салу идеясы болған, алайда мемлекеттік қолдау жетіспей қалған.
Сейсмологиялық институт қайда қарауы тиіс?
Абақанов сейсмология ғылымын Төтенше жағдайлар министрлігінің емес, Ғылым академиясының қарамағына беруді ұсынады.
«ТЖМ – қауіпке жауап беретін құрылым. Ал ғылым – болашаққа бағдар. Оны қысымсыз, еркін ортада дамыту керек», – дейді ол.
Қоғамдық дайындық маңызды
Ғалымның айтуынша, Қазақстанда халықтың сейсмологиялық сауаттылығы өте төмен. Апат кезіндегі әрекеттерді білмейді. Сондықтан арнайы курстар, оқыту материалдары, мектеп бағдарламасына кіріктірілген тәрбие жұмыстарын жүйелі түрде жүргізу қажет.
Қала инфрақұрылымы мен үйлердің сейсмологиялық жағдайы
Сейсмологтың айтуынша, әрбір үйдің сейсмопаспорты болуы тиіс. Яғни, тұрғындар өздері тұрып жатқан ғимараттың зілзалаға төзімділік деңгейін білуі керек. Алматыда кеңестік кезеңдегі кейбір ғимараттар әлдеқайда мықты болғанымен, қазіргі құрылыстарда сапасыз жобалар да кездеседі.
Стратегиялық нысандар мен болашақ қауіптер
Абақанов тек тұрғын үйлермен шектелмей, стратегиялық нысандар – мұнай-газ кен орындары, ГЭС, АЭС – ерекше бақылауда болу керек дейді. Мысалы, Капшагай су қоймасындағы қауіпті ағып жатқан суды тоқтату жұмыстары кезінде 215 текше метр бетон мен 65 текше метр тас қолданылғанын айтады.
Жаңа оқулық пен кадр мәселесі
Ғалым 10-ға жуық сейсмология мен сейсмостойлыққа арналған оқу құралдарының авторы. Оның соңғы кітабы – «Сейсмология, сейсмостойкость сооружений» – Қазақстан мен ТМД елдеріне арналған алғашқы заманауи оқулықтардың бірі.
Ол сондай-ақ ғылымда жастардың аз екенін айтып, жалақының төмендігі, жүйенің бейберекеттігі – жастардың басқа салаға кетуіне себеп болып отырғанын жеткізді.
