Коллаж: Todayinfo
Әлеуметтік желідегі пікір-таластар қоғамның айнасы ғана емес, адамдарды да қадағалап отырудың көрсеткішіне айналған. Әлеуметтік, экономикалық және саяси тақырыптармен қатар, адамдар өмірін виртуалды түрде де аңдып отыратын алаңға айналып кеткен. Әсіресе, желіге салынған фото-видео мен жазылған пікірлер адам тану мен таңдаудың таптырмас «құралы» саналады. Instagram мен Facebook бүгінде бірнеше міндеттемені қатар алып келеді. Соның негізгілерінің бірі — қызмет, лауазымдағы адамдарды қолдау, қолпаштау, тіптен жағатсыну болса, екіншісі — пікіріңді қоғамға кеңінен кедергісіз насихаттау. Ашық айтыла бермейтін, бірақ іс жүзінде бар әрекеттердің бірі – адамдарды, соның ішінде қыз келіншектерді бақылау.
Todayinfo тілшісі мамандар мен желі қолданушылардың пікірін тыңдап көрді. Үнемі ой-пікірімен оқырман назарын өзіне аударатын Амантай Тойшыбайұлының бұған қатысты пікірі мүлдем өзгеше. Оның сөзінше, әлеуметтік желі — бақталастық, мойындау алаңы да саналады.
Лайк басу мен баспаудың айырмашылығы неде?
«Сені танитын, білетін адамдарың сенің жазбаңа неліктен лайк баспайтын себебін білесің бе? Олар сенің жазбаңды көрмегендіктен, оқымағандықтан емес… Олар бәрін көріп отыр, оқиды, кейде тіпті ұнатады..
Бірақ лайк басу дегені сенің алға жылжып жатқаныңды қабылдауын білдіреді…Сенің әр жазбаң тек сен туралы ғана емес, олардың өздері істемеген, жасамаған, бастамаған, тәуекелге бармаған немесе қызықса да орындай алмаған барлық нәрселерін, ойын, арманын есіне салады…
Сондықтан оны қабылдау қиынға соғады, әсіресе әлеуметтік желілерде…
Лайк басу дегеніміз бүгінгі таңда әлеуметтік желілерде жай ғана бас бармақ қана емес, «Мен сені құрметтеймін, бағаладым, көріп отырмын» деген сөзді де білдіреді. Өзіне қанағаттанған адамдар ғана басқалар үшін қуана алады, олардың ішінде соғыс болмайды, басқалардың жетістігі олардың жетістігі мен табысына зиян болады деген қорқыныш болмайды», — деп пікір білдірді философ.
Ал арнайы жазбаға пікір жазу мен белгілі бір мәселелерде ой таластыру бөлек тақырып, оны жеке талдау қажет. Сосын таныса да, танымаса да үнемі лүпіл, жүрек басу «қолдаймын», «мықтысың» деген мағынаны ғана білдірмейді. Оның екінші қыры бар.
«Лайк пен жүрекшені көбіне еркектер басады…»
Әсіресе қыздар қауымы лайк пен жүрек лүпіліне сенгіш келеді. Шындығында, қыздардың фото, видеосын аңдып, үнемі көз сүзе тесіле тамсанып отыру, лайк басу реті келсе сол қыз немесе әйелмен сауық-сайран құрсам деген ниеттің де жоқ емес екенін білдіреді. Яғни, саяси мәні жоқ, тек өзінің саяхаты мен сұлулығын, күнделікті жақсы әрекетін қыздардың желіге жарнамалауы — жігіттер үшін нәпсілік құмарлықты басу, қалауындағы қызбен байланысудың таптырмас жолы десек жаңылғандық емес.
«Мен фейсбукта өте белсендімін. Маған елдің жазып отырған материалдары, көтерген тақырыптары ұнаса міндетті түрде лайк басып пікір қалдырамын. Себебі, оны солай бақылауда ұстаймын. Адамдар бір–бірін онлайн пікірсайыс аймағында қолдау керек деп ойлаймын. Психолог коуч ретінде бақылап отырамын. Әсіресе өлім-жітім, зорлық-зомбылық тақырыбындағы материалдарға лайк та көп басылады, пікірде көп жазылады. Ал егер әлеуметтік, мәдени бір темаларды жазсаң, оған ешкім лайк та баспайды. Жай әншейін оқып, көрмегендей жаба салады. Мәселен мен журналист ретінде көтерген мәселелерімді фейсбук парақшасына салсам, достарымның көпшілігі лайк баспайды. Себебі парақшасына лайк бассақ, оқырмандары көбейіп, байып кете ме деп қорқады ау. Бірақ фейсбуктен де, инстаграмнан да ақша тауып немесе ерекше қолдауға ие болып көрмеппін. Бірақ біреу фейсбук парақшама келіп жаман пікірлер жазып жатса, оны тазартып отырамын. Фейсбук сенің үйің оны қоқыстан тазартып отыру керек деп шетел журналистері бұрын айтқан еді. Солар айтқандай, мен парақшамдағы пікірлерді жиі тазалап отырамын», — деді психолог коуч Жанар Канафина.
«Махаббат құруға ашық шақырады…»
Кей қыздар фото-видеоны құрбылары, туыстары көрсін деген эмоциялық сезіммен салады. Енді бірі естелік ретінде сақталып тұру мақсатында желіге жүктейді. Ал оны көбіне ерлер қауымы аңдып отырады. Тіптен еш қымсынбастан дөрекі де, арам ойларын астарлап болса да жазатындар баршылық.
«Менің инстаграмда мыңға жетпейтін оқырманым бар. Сонда маған лайктың 60 пайызы ер азаматтар қояды. Әйел адамдар фотоларыма көп лайк баспайды. 40 пайызы қарайды. Үндемей өте шығады. Ал мен инстадан достарымның суреттеріне, жазған жазбаларына мән беріп оқып, пікірімді жазып қоямын. Әйел адамдар сұлу фотоңды салып қойсаң, қызғанышпен қарайды да, ал ер адамдар жеке дайрегіңе небір сөздер жаза бастайды. Тіпті кездесуге шақырып, махаббат құрайық деп сөз салатындар көп. Бәрін блокқа қоямын. Себебі ұятсыз әурет жерлерін салып, миыңды ашытуға тырысады. Ондай кезде ештеңеге мән бермей, кездесуге шақырғандардың бәрін шектеп тастаймын. Онлайн махаббатқа ешқашан сенбейтіндіктен, инстаграммның ар жағындағы адамдар мен үшін қауіпті сияқты көрінеді», — дейді заңгер Алена Ковалева.
Пікір білдірген адамдар, әлеуметтік желіде жекесіне үнемі хат келетіндерін жасырмайды. Қыздардың пікірінше, жігіттер әлеуметтік желіні — қыз-келіншектерді аңдудың, реті келсе жекесіне жазба қалдыру арқылы тамырын басып, қауіп-қатер жоқ болса, бетін қайтарып тастамаса оңашаға шақырудың оңай жолы деп түсінеді. Бұны көбінесе, көп жағдайда жеңіл ойлы, уақытша сайран құрудың қақпанын құрып (сырттай сері, ақылды, ұлтшыл, еңбекқор адамның бейнесінде көрінеді) үйренген пасық еркектер қолданады.
«Мен истаграмда белсендімін. Күйеуіміздің екеуіміздің суретімізді аватаркаға қойып қойғанмын. Себебі жалғыз түскен суретімді салсам кездесуге шақыратындар мен жүрек жіберетіндердің сандары көбейіп кетеді. Мен инстаға көп жағдайда экономикалық тұрғыдан қараймын. Мәселен, мен жаз айында санаториге немесе демалыс орындарына барып ресторанға отырғым келсе, инстадағы парақшаларына жеңілдік бар ма деп хат жазамын. Олар «сіз бізге қандай қызмет тұрін көрсете аласыз?» деп сұрайды. Сол кезде мен «алты жарым мың подписчигім бар, солар көріп сіздерге келсін деп рилс мен материал шығарып бере аламын» деп өз қызметімді айтамын. Олар маған 50-60 пайыз жеңілдік жасап береді. Ал лайк басу мәселесіне келсек, ұнаған адамдарыма ғана лайк басамын», — деді экономист Меруерт Қонеева.
Кофеге, шайға, киноға шақыру арқылы кездесудің соңы — үнемі сәтті аяқтала бермейтіні рас. Әлеуметтік желідегі лайк пен жекеге шыққан жазбадан ой түю, таңдау жасау әркімнің жеке ойлау қабілетіне тікелей байланысты деп санайды журналист Гүлвира Биғалиева. Оның сөзінше, әлеуметтік желідегі онлайн махаббат тұрмақ, түрлі жазба, жарияланымдарға да сенуге болмайды.
«Мен фейсбукте де, инстада да ешкімге лайк баспаймын. Себебі, аумалы- төкпелі заманда кім шындықты, кім өтірік жазып жатқанын тек бақылауға тырысамын. Лайк басып ешкімді қолдамаймын да, пікір жазып уақыт кетірмеуге тырысамын. Мен бұрын фейсбукта жазылған жазбаларға пікір білдіріп елдермен ұрсысып, шаршап босқа уақытым кететін. Қаншама уақытым фб мен инстаны көруге кететінін түсінген сәттен бастап, мен күніне бір рет қана кешкісін шолып шығатын дәрежеге жеттім. Күндіз алаңдамай жұмысымды істеп, кешке отбасына көңіл бөлетіндіктен мен үшін елдің пікірін оқып, оған лайк басып отыру миға қосымша салмақ салады. Сондықтан шулы мәселелердің бәрін сайттардан оқып аламында, фб мен инстадан соған қатысты пікірлерді көрсем жеткілікті. Менің материалдарыма да көп ешкім қазір лайк баспайды. Оған бола қам жемеймін. Фб мен инстаграмды қазір мен жұмыстағы жетістіктеріме, сосын ұнамай жатқан мәселелерді жазуға ғана арнаймын. Үкімет естісе жеткілікті деп санаймын», — деді ол.
