2025 жылғы 24–25 маусымда Гаагада өткен саммитте НАТО елдері 2035 жылға дейін қорғанысқа ұлттық ЖІӨ-нің 5%-ын жұмсауға уағдаласты. Бұл — Альянс тарихындағы ең ауқымды әскери инвестициялық мақсат. Бұған дейін 2% шегі болған. Қазір НАТО елдері бұл межеге біртіндеп жақындап келеді: 2014 жылы бар болғаны 3 ел ғана 2%-ды орындаса, 2024 жылы бұл көрсеткіш орта есеппен 2,02%-ға жетті.
Жаңа құрылым қалай болады?
Жаңа 5% құрылымы екі бөлікке бөлінген:
-
3,5% — әскер саны, техника, дайындық пен жаңғыртуға;
-
1,5% — қорғаныс инфрақұрылымы, киберқауіпсіздік пен энергетикалық қауіпсіздікке.
Егер барлық елдер бұл мақсатты орындаса, НАТО бюджеті қазіргімен салыстырғанда 3–4 есеге ұлғайып, әлемдегі ең қуатты әскери-экономикалық құрылымға айналуы мүмкін.
Бірақ бәрі келісе ме?
Жоқ. Мәселен, Испания экономикалық қиындықтарға байланысты 5% міндеттемеден бас тартты. Елдегі басым бағыттар — әлеуметтік қолдау, денсаулық сақтау және «жасыл» экономика. Бельгия мен Словакия да әскери шығындардың мұндай күрт өсуіне алаңдаушылық білдірді. Бельгия қазіргі 1,3%-дан 2–2,5% деңгейіне дейін біртіндеп өсуді көздейді.
Италия да жоғары мемлекеттік қарызы мен баяу экономикалық өсіміне байланысты бұл міндеттемені орындауға қауқарсыз. Ал Германия мен Франция, керісінше, өз үлестерін орындауға дайын. Польша (4,1%) мен Балтық елдері, сондай-ақ Финляндия (2,41%) секілді мемлекеттер қорғанысқа белсенді инвестиция салып отыр.
АҚШ-тың ұстанымы қандай?
АҚШ бұл бастаманы толық қолдап отыр. Президент Дональд Трамп НАТО-ның 5%-дық межесін «америкалық салық төлеушілер үшін жеңіс» және «одақтастардың әділ үлес төлеуге дайын екенінің белгісі» деп атады. АҚШ бұл межеге кибер және өнеркәсіптік инвестициялар арқылы жетпек.
Қалай бақыланады?
2026 жылға дейін әр ел қорғаныс шығындары бойынша өз жоспарын ұсынады. Алғашқы ресми шолу 2029 жылы өтеді. Арнайы бақылау кеңесі құрылып, артта қалған елдерге ұсыныс береді.
Стратегиялық салдары
Сарапшылар бұл межені НАТО-ның әскери әлеуетін жаңғырту мүмкіндігі ретінде қарастырады: танктерден бастап, спутник, дрон мен киберқорғанысқа дейін бәрі жаңартылмақ. НАТО бұл арқылы одақтастарына да, қарсыластарына да заманауи қауіп-қатерге дайын екенін көрсетіп отыр.
