Ұлттық статистика бюросының мәліметінше, 2025 жылғы қаңтар-ақпан айларында Қазақстанда негізгі капиталға салынған инвестициялар көлемі 1857,5 млрд теңгені құрады. Бұл 2024 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 0,5%-ға көп көлем. Инвестиция ішінде кәсіпорындардың жеке қаражаты басым үлеске ие – 1259,8 млрд теңге (жалпы көлемнің 67,8%). Ал бюджет қаражаты 2024 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 3,1 есе ұлғайып, 21,3% -ды құрайды.
Жалпы, Қазақстан 2029 жылға қарай шетелден қосымша 150 миллиард доллар тікелей инвестиция тартамыз деген өршіл мақсат қойып отыр. Бұл туралы Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт инвесторлар алдында үнемі айтып келеді.
«Бұл міндетті іске асыру үшін Үкімет жанындағы Инвестициялық штабқа туындаған проблемаларды жедел шеше алатын құзырет берілді. Биыл мамыр айында ұлттық экономиканы ырықтандыруға негіз қалаған Жарлыққа қол қойдым. Біз елімізде инвесторлардың жұмыс істеуіне қолайлы жағдай жасау бағытында жүйелі шаралар қабылдауды жалғастыра береміз», – дейді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Расында, қазір Үкімет жанында 2023 жылғы желтоқсанда Президенттің тапсырмасы бойынша қайта құрылымдалған Инвестициялық штаб жұмыс істеп жатыр. Бұл құрылым қазірдің өзінде 100 млрд астам соманың 180 жобаны қарастыруда.
Жалпы, Қазақстан 2024 жылға дейін Орталия Азиядағы тікелей инвестиция тартуда көшбасшы болып келгені белгілі. Бірақ, сырт қызығатындай осындай әдемі цифрларға қарамастан елімізге келген инвестиция нәтижесін ел дамуынан айқын көре бермейміз. Мұның себебін экономист Рүстем Қайырбеков былай түсіндіреді:
«Бізде макроэкономикалық саясат тұрғысынан теңгерімсіздік пайда болып отыр. Соның құрбаны болып барамыз. Бұл мәселе, өкінішке қарай, жеткілікті айтылмай отыр. Рас, біз елге шетелдік инвесторларды тартып жатырмыз. Жақсы, бірақ кейінгі 10 жылда төлем балансының көрсеткіші, бухгалтерлік есеп бойынша табыстар тең бөлінбейді. Елге кіріп, бізде жұмыс істеген шетелдік инвесторлардың тапқан табысы бір жыл ішінде сыртқа кетіп жатыр. Оның айырмашылығы мен айтқан баланстан белгілі. Соңғы 20 жылда бізде бір де бір профицит болмаған екен. Яғни, елден табыс көптеп кетіп жатыр деген сөз. Ал енді үздік дамыған елдердің тәжірибесіне назар салсақ, осы табыс балансын тең қарастырады. Бізде мұндай тәртіп әлі бір жолға қойылмаған. Бертіндегі 10 жылдың өзінде қанша табыстан ұтылдық? Теңгемен емес, доллармен айтайын, жыл сайын 24 млрд доллардан ұтылыппыз. Ал бізге шетелден не кіріп жатыр? Тек Ұлттық қорға түсетін шамамен 1-1,5 млрд долларды ғана айта аламыз. Сол ғана кем-кетігімізді толтырып отыр. Міне, ең бастысы, осы мәселені тезірек қолға алу керек. Маман ретінде менің ұсынысым мынадай: шетелдік инвесторларды тартумен, әкелумен қатар ұлттық инвесторларды да шетелге шығаруды ұмытпау керек. Елде де отандық инвесторларға басымдық беру керек».
Яғни, бұл шетелдіктерден салық түрінде табыс тапқанымыз болмаса, ал олар өндірген дүние түгелімен сыртқа экпортталып кетіп жатқанын білдіреді. Тапқан ақшалары да өз елінің экономикаларына ағылуа. Ал табыс өзімізде қалсын десек, ендеше ұлттық буржузияға арқа сүйеу орынды болары сөзсіз. Соңғы жылдары жекеменшіктің экономикадағы үлесі артып келеді. Бірақ, көбіне жеке инвестордың үлкен ақшасы шалғай өңірлерге жете бермейтіні белгілі. Соңғы кездері, міне осы бағытта сең қозғалып жатқаны көпті қуантады. Мәселен, ел өңірлеріне инвстиция салушы кәсіпкерлердің бірі — Қайрат Итемгенов. Оның иелігіндегі Aqniet Group компаниясының өңірлерге салған инвестицияларының жалпы көлемі 70 млрд теңгеден асады. Соның ішіндегі ірі жоба — Екібастұзда ферросилиций өндіретін зауытты салу болып табылады. Бұл бағытқа 30,3 млрд теңге инвестицияланбақ.
Ферросилиций — нарықта жоғары сұранысқа ие өнім. Әлемдік ферросилиций нарығының көлемі 2025 жылы 14,45 миллиард долларға бағаланады. Зауыттың жобалық қуаты — жылына 60 мың тонна өнім өндіру. 2025 жылы екі өндірістік пеш іске қосылады деп күтіледі. Бұл зауыт қатарға қосылса, Қазақстанда ферросилиций өндірісі 36%-ға, ал экспорттық әлеует жылына 100 млн долларға өседі деп болжанады.
Аталған кәсіпорынның арқасында өңірде 340 жұмыс орны ашылады. Зауытта инновациялық технологиялар мен ISO стандарттары енгізіледі.
Ферросилиций өндіретін зауыттан бөлек, Екібастұз маңында жүздеген жұмыс орындарын құратын және жыл сайын 14 мың тоннадан астам көкөніс өнімдерін өндіретін Greenhouse-Qaztomat жылыжай кешені табысты жұмыс істеуде. Оның үстіне жуырда өткен «Туған жерге туыңды тік» форумы аясында Абай облысында 15 маңызды меморандум бекітілді. Соның ішінде «Aqniet Group» компаниясы Pana Complex Semey және Semey Mall сынды екі ірі жобаны іске қоспақ. Аталмыш бастамалар аймақта 2100-ден астам жаңа жұмыс орны ашып, туризмді, шағын және орта бизнесті дамытпақ.
Әдетте, мемлекеттік бағдарламалар аясында жүзеге асатын жобаларда сапа бола бермейді. Себебі, бұл арадағы инвестиция ақшасы қолдан қолға өткеннен кейін, қазақтар айтпақшы, «Қойшы көп болса, қой арам өледінің» кері келіп жатады. Ал жекеде жағдай басқалай. Ақша жекенікі болғандықтан, жеке тарапынан бақылау күшті болады. Мәселен, Семейде қолға алынбақ екі ірі жобаның құрылысынан бастап қолданысқа берілуіне дейінгі жұмыстарды кәсіпкер өздері атқаратындықтарын айтады.
«Бұл арада жоба құрылысымен де өзіміз айналысатымызды айта кеткім келеді, яғни 1200 шаршы метр ғимаратты нөлден бастап өзіміз саламыз. Біз Қазақстандағы 18 ірі қалада және 32 бірегей экотуризм орындарында қонақүйлерді іске қосатын қажетті инвестиция көлемін есептеп қойдық. Биылғы жылы үш жаңа облыс орталығы құрылды: Қонаев, Семей және Жезқазған. Мәселен, Жезқазған қаласында жобаны іске қосу жұмыстары басталып кетті, ал Pana Complex Semey 2025 жылдың соңына жоспарланған», — деген Қайрат Итемгенов өз компаниясының портфелінде Sandyq мейрамханалар желісі, Алматыдағы Ibis Novotel Jetisu қонақ үй кешені, Мәскеудегі Mövenpick Moscow Taganskaya және Holiday Inn Express халықаралық қонақ үй желілері барын айтады.
Мамыр айында Aqniet Group PANA жаңа қонақ үй операциялық жүйесін және Tary бірегей этнокофейні бар Шымкенттегі аттас бутик-қонақүйді қолданысқа беріп те үлгерген.
«Бутик қонақүйін ашқаннан кейін үш айдан соң қаржылық көрсеткіштер біздің күткен сомамыздан да асып түсті. Сондықтан біз Қазақстанда да, шетелде де әртүрлі локацияларды қарастыра отырып, жобаны кеңейту мақсатында белсенді инвестиция саламыз. Біз Үкіметтің туризмді дамыту жөніндегі векторын қолдап, ең бастысы, инфрақұрылымдарды жақсарта отырып, шағын және орта бизнес үшін сервистің әлемдік стандарттарын қолжетімді етеміз. Көбінесе ШОБ субъектілері халықаралық стандарттар мен бизнес-модельдерге қол жеткізе алмай жатады. Ал біз Accor-мен ынтымақтастық тәжірибесіне ие бола отырып, олардың регламенттері мен оқыту жүйесіне қол жеткізе отырып, халықаралық стандарттарды жергілікті нарыққа бейімдедік және франшиза шарттарына енгізетін алгоритмдер құрдық. Біз қазірдің өзінде Ресей нарығына бас сұғып үлгердік, ал 2026 жылға дейін жақын және алыс өзге шетелдерді де қамтуды (Армения, Әзірбайжан, Өзбекстан Түркия, Оңтүстік-Шығыс Азия және т.б.) жоспарлап отырмыз», — дейді ол.
Бұл арада Қайрат Итемгеновке тоқталу себебіміз кездейсоқтық емес. Себебі ол қазақ қонақжайлылығының тұтас экожүйесін құрып, оны тек елімізде ғана емес, шетелдерде де жобадан нақты қызмет көрсету нысандарына айналдырып жүрген еліміздегі ақшалы кәсіпкерлердің бірегейі. Міне, ұлттық буржузияның осындай өкілдері көбейе түссе, ел экономикасына салынатын инвестициялар көлемі ұлғайып, оның сапасы да арта түсері айқын.
