2026 жылдан бастап Қазақстан банктеріне жаңа салық тәртібі енгізілмек. Жаңа салық кодексіне сәйкес, қаржы ұйымдары корпоративтік табыс салығын (КТС/КПН) 25% мөлшерінде барлық кірістеріне төлейді. Тек нақты секторды несиелеуден және кейбір бағалы қағаздардан түскен табысқа жеңілдік қарастырылған.
Бұл шешім қаржы нарығында қызу талқыланып жатыр. Банкир әрі қаржыгер Ғалым Хусаинов BES.media тілшісіне берген сұхбатында салықтық шаралардың тиімділігіне күмән келтіріп, мұндай тәсіл жүйелік проблемаларды шешпейтінін айтты.
Банктердің пайдасы қайдан қалыптасады?
Хусаиновтың пікірінше, Қазақстан банктерінің соңғы үш жылдағы 6 трлн теңгеден асқан рекордтық табысы нарықтық бәсекеден емес, институционалдық теңсіздіктерден туындаған.
-
Төлемсіз ағымдағы шоттар – Қазақстанда банктер клиенттердің қаражатын сақтап отырғаны үшін пайыз төлемейді. Нормалды қаржы жүйесінде мұндай шоттарға да сыйақы есептеледі, бұл банктердің артық маржа алуын шектейді.
-
Валюталық депозиттердегі шектеулер – халық пен бизнес өз активтерін толыққанды қорғау мүмкіндігінен айырылып отыр. Бұл жағдай банктерге арзан әрі «тегін» ресурстарды иеленуге мүмкіндік береді.
Демек, банктердің «суперприбыльдері» көбіне нарықтық тиімділіктен емес, реттеушілік олқылықтардан туындайды.
Салық орнына реформа қажет
Сарапшының айтуынша, жаңа салық ауыртпалығы банктердің кредиттік саясатына түбегейлі өзгеріс енгізбейді. Мемлекет бизнеске көбірек несие беріледі деп күтіп отырғанымен, банктер тәуекелдерді ескере отырып, әлі де тұтынушылық несиелеуді немесе мемлекеттік бағалы қағаздарға инвестицияны таңдайды.
Хусаинов нақты ұсыныс ретінде банктік сектордағы институционалдық реформаларды атады:
-
ағымдағы шоттарға пайыздық сыйақыны енгізу;
-
қаржы нарығында тең бәсекені қамтамасыз ету;
-
валюталық операцияларға әділ жағдай жасау;
-
банктердің монополиялық артықшылықтарын шектеу.
Үкіметтің уәжі
Билік өкілдері болса, жаңа салықты банктердің шамадан тыс пайдасын қайта бөлу және бизнесті қаржыландыруды ынталандыру құралы ретінде қарастырады. Үш жыл ішінде триллиондап пайда тапқан банктер қоғам тарапынан сынға жиі ұшырады. Сондықтан Қаржы министрлігі мен Ұлттық банк енгізген бастама әлеуметтік әділеттілікке жауап ретінде түсіндірілуде.
Қазақстандағы банктердің пайдасы мен оларға салынатын салық саясаты — тек экономикалық емес, саяси да мәселе. Жаңа 25% КТС ставкасы қысқа мерзімде бюджеттің кірісін арттыруы мүмкін. Алайда, Хусаинов айтқандай, бұл түбегейлі шешім емес: институционалдық реформасыз банктердің «жеңіл ақшаға» тәуелді бизнес-моделі өзгермейді.
Демек, басты сұрақ: Қазақстан нақты реформаларға қадам баса ма, әлде уақытша фискалдық шаралармен шектеле ме?
