1 қыркүйекте ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин «ШЫҰ+» отырысына төрағалық етіп, маңызды сөз сөйледі. Ол алғаш рет жаһандық басқару бастамасын ұсынды. Бұл – Қытайдың әлемге ұсынған жаһандық даму бастамасы, жаһандық қауіпсіздік бастамасы және жаһандық өркениет бастамасынан кейінгі тағы бір маңызды қоғамдық игілік, деп хабарлайды Todayinfo.kz ақпараттық агенттігі
Инициативада егеменді теңдік қағидатын сақтау, халықаралық құқықтық тәртіпке құрметпен қарау, көпжақтылыққа бейілділік, адамға бағдарлану және нақты іс-әрекеттерге назар аудару сияқты негізгі қағидалар бар. Жаһандық басқару жаңа тарихи тоғысында тұрған сәтте, Қытайдың көзқарасын үш метафора арқылы тереңірек түсінуге болады.
Бірінші метафора – «Үлкен кеме»
Си Цзиньпин: «Елдер – 190-нан астам шағын қайықта емес, ортақ тағдыры бар бір үлкен кемеде отыр» – деген болатын (2024 жылы жетекші халықаралық экономикалық ұйымдар басшыларымен кездесуінде).
Жаһандық басқару тапшылығы күшейген сайын, адамзат «бір қайықта болу» ұғымының мәнін бұрынғыдан да айқын сезіне бастады. Жаһандық басқару бастамасында «егеменді теңдік» қағидасы бірінші орынға қойылған. Бұл – үлкені де, кішісі де, қуаттысы да, әлсізі де, байы да, кедейі де тең дәрежеде қатысып, шешім қабылдауы және нәтижелерін теңдей пайдалануына мүмкіндік беру деген сөз.
Хайхэ өзені жағасында өткен ШЫҰ саммиті – осының жарқын дәлелі. Әртүрлі даму деңгейі мен қоғамдық жүйесі бар мемлекет басшылары жиналып, даму жолдарын талқылады. Си Цзиньпин ШЫҰ жаһандық басқару бастамасын жүзеге асыруда жетекші рөл атқарып, үлгі көрсетуі тиіс екенін атап өтті.
Екінші метафора – «Ұлы өзен»
Си Цзиньпин 2022 жылы Дүниежүзілік экономикалық форумның бейнеконференциясында:
«Құдіретті өзен теңізге құяды және әрдайым қарсы ағындарға тап болады, бірақ ешбір ағыс оның шығысқа қарай ағуын тоқтата алмайды. Кедергі оны тек күшейтеді» – деген еді.
Бүгінгі таңда біржақтылық пен күштік қысым жаһандық басқарудың тиімділігін әлсіретіп отыр. Си Цзиньпин бастамасында «халықаралық құқықтық тәртіпті сақтау» және «көпжақтылықты тәжірибеге енгізу» қағидаларын ұсынды. Бұл – халықаралық құқық пен нормаларды біркелкі қолдануға, «қос стандарттан» және кейбір елдердің өз «ереже кітабын» өзгелерге тықпалауынан бас тартуға бағытталған.
Тарихқа көз жүгіртсек, жаһандық басқару халықаралық жүйенің қалыптасу және жетілу процесінде пайда болды. Вестфаль бітімінен бастап Ұлттар Лигасының әрекеттері және БҰҰ-ның құрылуына дейін бұл идея біртіндеп адамзат санасына орнықты.
Си Цзиньпин БҰҰ мәртебесі мен беделін қорғаудың, оның жаһандық басқарудағы орнықты рөлін сақтаудың маңызын ерекше атап өтті. Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшесі және БҰҰ Жарғысына қол қойған алғашқы ел ретінде Қытай әрдайым Жарғы қағидаттарын қорғап, БҰҰ-ның халықаралық істердегі орталық рөлін қолдап келеді.
Үшінші метафора – «Торт»
Си Цзиньпин халықаралық ынтымақтастықтың нәтижелерін «торт» метафорасымен жиі сипаттайды:
«Ынтымақтастықтың «тортын» үлкейтуге тырысу керек, сонда даму жемістері барша халыққа көбірек әрі әділеттірек жетеді», – деген ол 2023 жылы ШЫҰ Мемлекет басшылары кеңесінің 23-отырысында.
Жаһандық басқару бастамасында Си Цзиньпин «адамға бағдарлану» және «әрекетке бағдарлану» қағидаларын ерекше атап өтті. Біріншісі – барлық халықтың жаһандық басқаруға қатысуын және оның жемістерін бірге пайдалануды, екіншісі – нақты практикалық ынтымақтастықты дамытуды, артта қалушылық пен бытыраңқылықтың алдын алуды білдіреді.
Жаһандық басқаруды жетілдіру – адамдардың нақты пайда көруіне бағытталуы тиіс. «Торт» метафорасы – ынтымақтастық нәтижелерінің барлық халықтарға әділетті бөлінуіне деген ұмтылыстың көрінісі.
ШЫҰ тұрғысынан Си Цзиньпин ұйымның жаһандық ашық ынтымақтастықты ілгерілетудегі жауапкершілігін атап өтті. Сондай-ақ Қытай–ШЫҰ аясында үш ірі ынтымақтастық платформасын құруды жариялады: энергетика, жасыл индустрия және цифрлық экономика салаларында. Бұған қоса ғылыми-инновациялық, жоғары білім және кәсіптік-техникалық білім беру орталықтарын құру жоспарланып отыр.
80 жыл бұрын БҰҰ құрылуымен жаһандық басқарудың жаңа парағы ашылды. Бүгінде әлем тағы да тарихи бетбұрыс алдында тұр. Қытай жаһандық басқару сын-тегеуріндеріне айқын әрі нақты жауап беріп отыр.
