Бата – қазақ халқының ежелден келе жатқан асыл мұрасы, ұлттық дәстүрінің ажырамас бөлігі. Ақ дастархан басында, той-думанда, қуанышты сәттерде айтылатын ізгі тілектер – ықылас пен ниеттің ең жоғарғы көрінісі. Бата арқылы үлкендер жастарға ақ жол тілеп, шаңыраққа береке, елге амандық сұрайды.
Бұл мақалада біз дастархан басында, үй иесіне, шаңыраққа, той-томалақта айтылатын ең танымал және мағыналы бата-тілектерді жинақтадық.
1. Дастарханға арналған баталар (Асқа бата)
Дастархан басында асқа, тағамға және оны ұсынған үй иесіне ризашылық білдіріп, береке тілеу – маңызды дәстүр.
№1 Бата Дастарханыңа береке берсін, Бастарыңа мереке берсін. Астарыңа адалдық берсін, Бастарыңа амандық берсін, Дендеріңе саулық берсін! Әумин!
№2 Бата Ашып тастап пейілді, Дастарханың жайылды. Қасиетті нан ұлық, Берекең тұр нақ ұйып. Ниетіңе біз тойдық, Рақмет шәйіңа, Риза еткен бір қойлық! Әумин!
№3 Бата Асың, асың, асыңа, Береке берсін басыңа! Бөденедей жорғалап, Қырғауылдай қорғалап, Қыдыр келсін қасыңа! Тәңірі берген берекең, Тепкілесе кетпесін! Әумин!
2. Үй иесіне және Шаңыраққа арналған баталар
Қонақ болған үйдің иесіне, оның отбасы мен шаңырағына амандық, бақ-дәулет тілеу – қонақжайлылыққа деген құрметтің белгісі.
№1 Бата Уа, Жаратқан – Құдірет! Мал-жандарың аман ет, Басыңа бер зор бақыт. Асыңа бер берекет, Ғұмыр-жасың ұзақ ет. Ұрпақтарын асыл ет, Бәле-жаладан аулақ қып, Дүниенің бар жақсылығын, Дәл осы отауға нәсіп ет! Әумин!
№2 Бата Ардақты үйдің иесі, Әуелі бердің шай, Көңілің болсын жай. Екінші бердің ет, Таппасын көңілің ешбір дерт! Үшінші бердің сорпа, Болмасын бағың орта! Екі дүниенің игілігіне жеткізсін! Әумин!
№3 Бата Шаңырағың шалқи берсін, Керегең кеңи берсін. Осы үйге ән-күй келсін, Дұшпаның кеми берсін. Күнде мереке болсын, Қастық ойлағандар, Қабағы ашылмай келеке болсын! Әумин!
3. Төрт түлік малға арналған баталар
Көшпелі қазақ үшін мал – байлықтың, берекенің көзі. Сондықтан төрт түлікке бата беру дәстүрі ерекше орын алады.
№1 Бата Қошақанның анасы, Салық бассын үйіңді! Бұзаулардың анасы, Сиыр бассын үйіңді! Ботақанның анасы, Інген бассын үйіңді! Құлыншақтың анасы, Бие бассын үйіңді! Әумин!
№2 Бата Қозыға толсын көгенің, Тұлпар болсын мінгенің. Құтты болсын құрығың, Сүтті болсын құдығың. Өрісті болсын жайлауың, Ырысты болсын қыстауың. Әумин!
4. Жалпы жақсылық пен амандық тілейтін баталар
Бұл баталар кез келген жағдайда, адамның амандығын, жолының болуын және бақытты ғұмыр кешуін тілегенде айтылады.
№1 Бата Басыңа Алла бақ берсін, Не берсе де нақ берсін. Білім нақыл айтуға, Жалықпайтын жақ берсін! Береке-құт пен ырысты, Үйлеріңе ап келсін! Мал-жан аман тоқ болсын, Қайғы-қасірет жоқ болсын! Әумин!
№2 Бата Жортқанда жолың болсын, Жолдасың Қыдыр болсын. Адассаң, Алла жолға салып жүрсін, Сүріндіртпей алып жүрсін. Мың сан бәле, қауіп-қатерден, Қағып жүрсін! Әумин!
№3 Бата Дәулетіңді тастырсын, Сәулетіңді асырсын. Жақсыменен дос қылсын, Жаманменен қас қылсын. Иманыңды рас қылсын! Бұл үйге қастық қылғанды, Тәңірім қара бастырсын! Әумин!
5. Тойға және қуанышқа арналған баталар
Үйлену тойы, мерейтой, шілдехана сияқты қуанышты сәттерде айтылатын ізгі тілектер.
№1 Бата Той тойға ұлассын, Бақыт балаға ұлассын. Өрісіңді өрт шалмасын, Жүрегіңді дерт шалмасын! Шаңырағыңа шаң түспесін, Көңіліңе кірбің түспесін. Аспандарың ашық, Жұлдыздарың жарық болсын, Абыройларың асқар таудай болсын! Әумин!
№2 Бата Қазан-ошағың май болсын, Төрт түлігің сай болсын. Көңілің толып жай болсын. Ұлың қонып қияға, Қызың қонып қияға, Келінің бибі атанып, Ұлың болсын би аға! Әумин!
Қорытынды:
Бата – халқымыздың асыл мұрасы, ықылас пен ниеттің көрінісі. Осы жинақтағы бата-тілектер әрбір шаңырақтың қуанышына ортақтасып, дастарханыңыздың сәнін келтіреді деп сенеміз. Әрқашан үйіңізден береке, басыңыздан бақ кетпесін!
