Доллар рекордтық көрсеткішке көтеріліп, 550 теңгеге жетті. Бұл онсыз да қымбатшылық қыспағында отырған халықты алаңдатып, өз кезегінде нарықта біраз ажиотаж туғызды. Нарықтағы ойыншылар мен спекулянттар доллардың бұдан әрі де өсетіні жөнінде дақпырт ақпаратты әлі де таратып жатыр. Жаз бойы жылжи өскен жанармай бағасы да жұрттың жүйкесіне тиіп, азық-түлік пен өзге де тұтыну заттарының құнын көтерді. Несиемен күн көріп жүрген бұқараның жағдайы доллар өсе берсе не болмақ? Доллардың рекордтық жағдайда қымбаттауына не себеп? Todayinfo агенттігі экономистердің пікірін білді.
Егер экономикалық факторларға қарасақ, теңгенің құнсыздануына фундаменталды себептер әсер етті деп айта алмаймыз. Өткен айда теңгенің әлсіреуіне бірқатар жағдайлар ықпал етті.
«Тамыз айында бюджеттен едәуір қаражат бөлініп, ол ірі компанияларға жетті. Олар өздерінің инвестициялық жобаларын жүзеге асыру үшін көптеп доллар сатып ала бастады. Мысалы, зауыттарға жаңа технологиялар мен станоктарды орнату үшін шетел валютасы қажет болды. Осы процесс қыркүйекте долларға деген сұранысты арттырды. Оның әсері әлі де сақталып отыр, өйткені бюджеттен бөлінген қаржы игерілуі тиіс. Сондықтан бұл айда да долларға сұраныс жоғары болмақ», — дейді экономист.
Қай нәрсеге сұраныс күрт артса, оның бағасы бірден шарықтап шыға келеді. Уақытша көрініс болса да, осы аралықта алыпсатарлар пайдаға кенеліп, тұтынушылар қалталарынан қағылады.
«Дегенмен теңге қатты құнсызданбайды. Себебі Ұлттық қордан бөлінетін аударымдар көбейеді деп болжанып отыр. Тамызда шамамен 450 млн доллар болса, қыркүйекте – 550 млн доллар, ал қазанда тіпті 700 млн долларға дейін өсуі мүмкін деген болжам бар. Демек нарықта қосымша доллар ұсынысы болады. Яғни, бюджет шығындарын қамтамасыз ету үшін Ұлттық банк валюта нарығында долларды сатады. Бұл тікелей интервенция болмаса да, теңгеге жанама қолдау көрсетеді», — деп санайды Мақсат Халық.
Доллардың теңгеге шаққандағы құны 600 маңайында дегенді экономистер бұрыннан айтып келеді. Бірақ АҚШ валютасының бірден күрт көтерілуіне ел билігі жол бермеуге тырысады. Алайда, сыртқы саяси ахуал күрделенсе, державалардың тартысы күшейсе, оған қарапайым мемлекеттер қарсы тұра алмайды.
«Әрине, мұның бәрі 100 пайыз осылай болады деуге болмайды. Әлемде түрлі жағдайлар орын алып жатыр. Мысалы, жуырда АҚШ Федералдық резерв жүйесі доллардың негізгі пайыздық мөлшерлемесін аздап төмендетті. Соған сәйкес доллардың әлемдік құны төмендей бастады. Доллар индексі бұрын-соңды болмаған деңгейге түсіп, 98-ге жетті. Бұл да белгілі бір дәрежеде доллардың құнын әлсіретіп отыр. Бұған қарасақ, теңгеміз нығаюы тиіс. Бірақ оның әлсіреуіне басқа факторлар да әсер етеді. Соның бірі – мұнай бағасы. Қазір мұнайға қатысты болжамдар тұрақталғандай көрінгенімен, жақында ОПЕК+ отырысы өтеді. Онда мұнай өндіру көлемін арттыру туралы мәлімдеме жасалуы мүмкін. Егер олай болса, әлемдік нарықта мұнай қоры көбейіп, мұнай бағасы арзандайды. Бұл теңгеге тікелей қысым түсіреді.
Сонымен қатар, АҚШ-тағы қазіргі жағдай да маңызды. Елде shutdown қаупі туындап отыр. Бұл – Үкіметті қаржыландыруды уақытша тоқтату деген сөз. Мұндай құбылыс қаржы нарығына белгілі дәрежеде кері әсер етеді. Бұдан бөлек, геосаяси жағдайлар да ықпал етуі мүмкін. Егер осындай сыртқы факторлар қысым жасамаса, теңге тұрақталуы тиіс», — дейді сарапшылар.
Қаржыгерлер доллардың күрт қымбаттауына ірі ойыншылар әсер етті және ол үнемі жалғаса береді деген пікірде.
«200–300 миллион доллар бір жерде күнделікті саудада сатылады, сол кезде басқа біреуге қосымша 50 миллион қажет болды. Осы сәтте, әрине, қиын болады және теңге сәтсіздікке ұшырайды. Менің ойымша, одан әрі ауытқуды күтуге болады. Мен бұл бағытқа таң қалмаймын», — деді қаржыгер Расул Рысмамбетов.
Сарапшылардың пікірінше, ұлттық валютаның әлсіреуі АҚШ-тың ЖІӨ мен жұмыспен қамтудың күшті көрсеткіштерімен де байланысты. Бұл әлемдік нарықтарда жасыл валютаны нығайтты. Қосымша фактор мұнай құнының төмендеуі болды. Айналып келгенде үнемі қайталана беретін мұндай жағдайлар мемлекеттің экономикасына қысым жасап, тасымал, құрылыс, кедендік алым мен баспана бағасының көтерілуіне әкеледі. Ал онсыз да ұлттық валютасы құнсызданған мемлекет жалақы мен әлеуметтік төлемдерді көтеруге қауқарсыз болып шығады.
«ОПЕК плюс» елдері мұнай өндіруді ұлғайтқысы келеді. Сауда шектеулері мұнайдың төмендеуіне теріс әсер етеді. Бұл факторлар қазір теңгенің әлсіреуіне әсер етеді», — деп санайды R-Finance қаржы кеңесшісі Арман Байғанов.
Сарапшылардың пікірінше, жыл соңына дейін доллардың тағы да қымбаттауын күтудің қажеті жоқ. Өйткені Ұлттық банктің араласу ықтималдығы жоғары.
Фото: Freepik
