Қазақстан қоғамы саяси жаңғырудың жаңа сатысына қадам басты: 2025 жылғы 12 қазанда Семей қаласында алғаш рет қала әкімі тікелей дауыс беру арқылы таңдалды. Бұл – еліміз тарихында облыс орталығы деңгейіндегі әкімді халықтың өзі сайлаған алғашқы оқиға. Бұл туралы Todayinfo ақпарат агенттігі хабарлайды. Сарапшылар бұл сайлауды «Әділетті Қазақстан» тұжырымдамасы аясындағы маңызды әрі күткен жаңалық ретінде бағалап отыр.
Семей – саяси реформаның пилоттық алаңы
Семей қаласындағы әкім сайлауы – тікелей сайлау жүйесінің облыс орталықтарында жүзеге аса бастағанын білдіретін пилоттық жоба. Саясаттанушы Эдуард Полетаевтың пікірінше, бұл – 2021 жылдан бастап кезең-кезеңімен енгізіліп келе жатқан реформа аясындағы маңызды бастама. Бұған дейін ауыл және аудан әкімдері сайлаумен тағайындала бастаған болатын. Енді бұл тәжірибе ірі қалаларға ауысып отыр.
Тарихи сайлаудың үміткерлері кім болды?
Сайлауға үш кандидат қатысты:
-
Адлет Қожанбаев – Абай облысы Көкпекті ауданының әкімі, тәуелсіз үміткер ретінде ұсынылды;
-
Айболат Бекжасаров – Семей қалалық мәслихатының бұрынғы төрағасы;
-
Қаныш Тулеуов – жергілікті колледж директоры.
Бастапқыда төрт үміткер тіркелген еді, алайда Amanat партиясының мүшесі Қанат Шапатов сайлауға бес күн қалғанда кандидатурасын алып тастады. Бұл шешім сайлау нәтижесіне елеулі әсер еткен жоқ.
Сайлау қорытындысы: Жаңа әкім – Адлет Қожанбаев
12 қазан күні таңғы 7:00-ден кешкі 20:00-ге дейін өткен дауыс беруге 220 761 сайлаушы тіркеліп, оның 54%-ы, яғни 118 553 адам қатысқан. Қорытынды мынадай:
-
Адлет Қожанбаев – 89 441 дауыс (77%);
-
Қаныш Тулеуов – 12 557 дауыс (11%);
-
Айболат Бекжасаров – 9 763 дауыс (8%);
-
«Барлығына қарсымын» – 4 310 дауыс.
45 жастағы Қожанбаев тәуелсіз кандидат ретінде тіркелсе де, сарапшылар оның билікке жақын екенін және нағыз балама кандидаттардың болмағанын атап өтті.
Халықтың көзқарасы: Сенім мен күмән қатар жүрді
Сайлау күні семейліктер бұл тарихи оқиғаға әртүрлі көзқараспен қарады. Жастар арасында сайлауға алғаш қатысқандар да болды. 27 жастағы Амиркүл Наубекова: «Алғаш рет өзіміздің болашағымызға әсер ете алдық. Бірақ халық аса белсенді болмады», – дейді.
Шынында да, қатысу көрсеткіші орташа деңгейде қалды. Қоғам белсендісі Роллан Машпиев: «Барлық кандидаттар бір саяси лагерьден болған соң, бұл жолы бақылаушы болудан бас тарттым. Көпшілік бұл сайлауды алдын ала шешіліп қойған іс деп қабылдады», – дейді.
Әкім сайлауы қалай ұйымдастырылды?
Дауыс беруді ынталандыру үшін алғашқы келген сайлаушыларға шоколад, қаламсап, күнбағыс майы сияқты сыйлықтар таратылды. Бұл әдіс ауылдық деңгейдегі сайлауларда қолданылып жүрген, енді қалада да көрініс тапты. Алайда осы жолы тәуелсіз бақылаушылар саны өте аз болды, процесті негізінен бюджет қызметкерлері бақылап отырды. Бұл фактор да сайлау әділдігіне қатысты сұрақ тудырды. Дегенмен ресми органдар сайлау «бейбіт әрі заң бұзушылықсыз өтті» деп мәлімдеді.
Тікелей сайлау – халық сенімінің көрсеткіші
Тікелей сайлау жүйесі – әкімдердің тек жоғары билікке емес, сайлаушыларға да есеп беруін талап етеді. Эдуард Полетаевтың айтуынша, енді әкімдер халықпен ашық жұмыс істеуге, байланыс арналарын кеңейтуге міндетті. Себебі тұрғындар үшін әкім – алдымен күнделікті тұрмыс сапасына тікелей әсер ететін тұлға. Жылу, су, жол, инфрақұрылым – мұның бәрі халықтың көңіл күйі мен билікке деген сеніміне әсер етеді.
Алдағы реформаларға жол ашатын тәжірибе
Семейдегі тәжірибе сәтті деп танылса, келешекте Өскемен, Ақтау, Қызылорда сияқты облыс орталықтарында да әкімдер тікелей сайлануы мүмкін. Алайда Астана, Алматы және Шымкент секілді республикалық маңызы бар қалаларда әкімдер бұрынғыдай Президент тағайындауы арқылы тағайындалады. Бұл – реформаның біртіндеп жүзеге асатынын көрсетеді.
Семей сайлауы – «Әділетті Қазақстан» бағытының алғашқы жемісі
Семейде өткен әкім сайлауы – қазақстандық демократия жолындағы нақты қадам. Әзірге саяси балама шектеулі болғанымен, бұл жүйе дамып, жетілдіріледі деген үміт бар. Бастысы – халық енді қала әкімін өз даусымен таңдай алады. Бұл – жауапкершілікті арттырып қана қоймай, билік пен қоғам арасындағы байланысты нығайтады. Жаңадан сайланған әкімнің алдында үлкен міндет тұр: тұрғындардың сенімін ақтап, Семейді жаңа деңгейге көтеру.
