Жақында әлеуметтік желілер мен кәсіби қауымдастықтарда қазақстандық жүк тасымалдаушыларға қатысты «90 күндік шектеу» туралы ақпарат үлкен дүрбелең туғызды. Ресей Федерациясының жаңа миграциялық ережелері Еуразиялық экономикалық одақ (ЕАЭО) аясындағы еркін еңбек қозғалысы принципіне қайшы келіп, сала өкілдерін алаңдатты. Мәселе ресми деңгейде шешілгенімен, бұл оқиға Одақ ішіндегі бірқатар жүйелік мәселенің бетін ашты.
Мәселенің мәні: «90/365» ережесі
Дүрбелеңнің негізгі себебі – 2025 жылдың 1 қаңтарынан бастап Ресей Федерациясында күшіне енген жаңа миграциялық заңнама. Бұрын визасыз режимдегі шетелдік азаматтарға «әрбір 180 күн ішінде 90 күн» болуға рұқсат етілсе, жаңа ереже мүлдем басқаша: «күнтізбелік жыл ішінде 90 күннен артық емес».
Қазан айының басында Ресейдің құзырлы органдары осы жаңа ішкі ережені ЕАЭО-ға мүше елдердің, соның ішінде халықаралық жүк тасымалымен айналысатын қазақстандық жүргізушілерге де қолдана бастады. Бұл дегеніміз, жылына 3-4 ай жұмыс істеген жүргізуші Ресей аумағына жыл соңына дейін кіре алмайды. Бұл халықаралық тасымал логистикасын толығымен тоқтататын қауіпті жағдай туғызды.
Келісім vs. Заң: Қайшылық қайдан шықты?
Мәселенің түйіні – Ресейдің ішкі заңнамасы мен ЕАЭО-ның халықаралық шарты арасындағы тікелей қайшылықта.
ЕАЭО шартының 97-бабы Одаққа мүше елдердің (Қазақстан, Қырғызстан, Армения, Беларусь) азаматтарына басқа мүше елдің аумағында еңбек шартының немесе қызмет көрсету шартының қолданылу мерзімі бойы шектеусіз жүріп-тұруға және тіркеуде тұруға кепілдік береді. Халықаралық жүк тасымалы – дәл осы «еңбек қызметі» санатына жатады.
Халықаралық құқық нормаларына сәйкес, ел ратификациялаған халықаралық келісім (ЕАЭО шарты) оның ішкі заңнамасынан (миграциялық заң) басым тұруы тиіс. Алайда, Ресей тарапы алдымен өздерінің ішкі заңын негізге алды.
Сараптама: Бұл оқиға ЕАЭО туралы нені аңғартты?
Қазақстан Үкіметі мен депутаттарының жедел араласуынан кейін, 2025 жылдың қазан айының ортасында мәселе шешілді: Ресей тарапы қазақстандық жүк тасымалдаушыларына 90 күндік шектеу қолданылмайтынын, ЕАЭО шартының басымдығын мойындайтынын ресми түрде растады.
Дағдарыс шешілгенімен, бұл жағдай бірнеше маңызды мәселені көрсетті:
- Ұлттық заңнаманың басымдығы: Бұл оқиға ЕАЭО-ның «әлсіз тұсын» көрсетті. Мүше елдердің бірі (бұл жағдайда Ресей) Одақтың ортақ ережелеріне қайшы келетін ішкі заң қабылдап, оны орындауға тырысқанда, бұл бүкіл экономикалық кеңістіктің жұмысына кедергі келтіреді.
- «Қолмен басқару» қажеттілігі: Мәселе автоматты түрде, ЕАЭО комиссиясының деңгейінде бірден шешілмеді. Оны шешу үшін Қазақстан тарапынан жоғары деңгейдегі саяси және дипломатиялық араласу қажет болды. Бұл Одақ ішіндегі тетіктердің әлі де «қолмен басқару» режимінде жұмыс істейтінін көрсетеді.
- Тең емес жағдай туралы сұрақ: Жүргізушілер арасында «Неге бұл ереже беларусьтік тасымалдаушыларға қолданылмайды?» деген сұрақ жиі қойылды. Мұның себебі – Ресей мен Беларусьтің ЕАЭО-дан бөлек, одан да терең интеграциялық бірлестігі – Одақтық мемлекеті бар. Олардың азаматтары ішкі паспортпен жүріп, еңбек нарығында толық теңестірілген. Бұл ЕАЭО ішіндегі «теңсіздік» емес, әртүрлі интеграциялық деңгейлердің болуынан туындайтын жағдай.
Қазіргі таңда қазақстандық жүк тасымалдаушылары үшін дағдарыс артта қалды – олар Ресей аумағында ЕАЭО келісіміне сәйкес шектеусіз жұмыс істей алады.
Алайда, «90 күн дауы» Еуразиялық экономикалық одақтың бірыңғай ережелерінің жергілікті жерлерде қалай орындалатынын үнемі қадағалап, мүше елдердің ішкі заңнамасының ортақ келісімдерге қайшы келмеуін қамтамасыз ететін тұрақты және тиімді тетіктерді құру қажеттігін тағы бір рет дәлелдеді.
