Екінші дүниежүзілік соғыс тарихының ең қасіретті беттерінің бірі – концлагерьлер мен өлім марштары. Олардың ішінде Польшаның солтүстігіндегі Штутгоф лагері адам баласының төзімі мен рухының шегін сынаған орын ретінде мәңгілік есте қалды, деп жазады Todayinfo.kz ақпарат агенттігі.
Штутгоф 1939 жылы соғыстың алғашқы күндерінде ашылды. Бастапқыда ол поляк зиялыларын, мұғалімдерді және діни қызметкерлерді ұстау орны ретінде құрылған.
Кейінірек лагерьге еврейлер, кеңестік тұтқындар, норвегиялықтар мен латыштар әкелінді. 1945 жылға қарай мұнда 110 мыңнан астам адам қамауда болды, олардың жартысына жуығы қаза тапты.
1945 жылдың ақпанында Қызыл армия жақындаған кезде, нацистер лагерьді эвакуациялау туралы бұйрық берді. «Көшіру» деген желеумен 25 мың тұтқын боранды қыс түнінде батысқа қарай айдалды. Бұл – тарихқа «өлім маршы» деген атпен енген сұмдық кезең еді. Адамдар қарлы жолда аштық пен суықтан, соққы мен үмітсіздіктен құлап жатты. Көпшілігінің денесі жол шетінде мұз болып қатты.
Сол сұрапыл күндерді аман көрген Рут Мински
«Біздің ізіміз мұзға айналды. Ал көлеңкеміз бізден бұрын өлді» деп еске алды..
Бұл бір ғана адамның естелігі емес – миллиондардың үнсіз айқайы.
Штутгоф пен оған ұқсас лагерьлер – соғыстың техникалық және саяси ғана емес, адамгершілік апатының куәсі. Олар адам табиғатының ең қараңғы тұстарын ашып көрсетті, бірақ сонымен қатар, адам рухының өшпейтін жарығын да дәлелдеді.
Азаттықтың бағасы – ұмытпау.
Егер адамзат Штутгофтың мұзды жолдарын естен шығарса, онда ол тағы да сол қатені қайталауы мүмкін.
Штутгофтың ізі – қар үстінде қатып қалған із ғана емес, бүкіл адамзаттың ар-ұятына таңбаланған мөр.
