«Қырғи-қабақ соғыс» аяқталғаннан кейінгі ядролық қаруды қысқарту дәуірі аяқталғанға ұқсайды. Әлемнің үш жетекші ядролық державасы – АҚШ, Ресей және Қытай – өз арсеналдарын белсенді түрде жаңартып, жаңа қарулану жарысының басталғанын білдірді. Newsweek басылымының деректеріне сүйене отырып, бұл үдеріс жаһандық стратегиялық тепе-теңдікке айтарлықтай қауіп төндіреді.
Стокгольм халықаралық бейбітшілікті зерттеу институтының (SIPRI) сарапшысы Ханс Кристенсен атап өткендей, қазіргі үрдіс – бұл ядролық арсеналдардың өсуі, қатаң риториканың күшеюі және қару-жарақты бақылау жөніндегі келісімдерден бас тарту. Соңғы сынақтар мен мәлімдемелер осы алаңдатарлық диагнозды растай түседі.
Арсеналдарды салыстыру: Сандар мен Стратегиялар
Америкалық ғалымдар федерациясының (FAS) деректеріне сәйкес, үш елдің ядролық әлеуетінде айтарлықтай айырмашылықтар мен ерекшеліктер бар:
| Көрсеткіш | АҚШ | Ресей | Қытай |
| Жалпы оқтұмсық саны | ~3 700 | ~4 309 | ~600 |
| Орналастырылған ҚБЗ | 400 | 333 | 462 |
Бұл кестеден бірнеше маңызды сараптамалық қорытынды жасауға болады:
- Ресейдің басымдығы: Ресей жалпы оқтұмсықтар саны бойынша әлі де көшбасшы болып қала береді. Бұл оның стратегиялық тежеу күштерінің негізі болып табылады.
- Қытайдың «жасырын» күші: Бір қызығы, Қытайдың жалпы оқтұмсық саны әлдеқайда аз болғанымен (600), ол орналастырылған құрлықаралық баллистикалық зымырандар (ҚБЗ) саны бойынша (462) АҚШ пен Ресейден озып тұр. Бұл Бейжіңнің ядролық триаданың жердегі компонентіне ерекше назар аударып, оны жедел дамытып жатқанын көрсетеді.
Жаңарту және сынақтар: Әркімнің өз жолы бар
Үш державаның жаңарту стратегиялары да әртүрлі:
- АҚШ: Сенімділікті тексеру
Америка Құрама Штаттары өз ядролық арсеналының негізі болып табылатын, 1970 жылдардан бері қолданыстағы Minuteman III ҚБЗ-сын жүйелі түрде сынақтан өткізіп тұрады. Соңғы сынақтардың мақсаты – ескірген жүйенің сенімділігін, дайындығын және дәлдігін бағалау. Бұл АҚШ-тың жаңа қару жасаудан гөрі, қолда бар әлеуеттің жұмыс істеп тұрғанына көз жеткізуге басымдық беріп отырғанын көрсетуі мүмкін.
- Ресей: Белсенді даму және ескерту
Ресей әлдеқайда агрессивті стратегияны ұстануда. 22 қазанда өткен ірі ядролық оқу-жаттығулар кезінде жердегі «Ярс», теңіздегі «Синева» және әуедегі қанатты зымырандар сыналды. Бұған қоса, «Ақырзаман машинасы» атанған ядролық қондырғылы «Посейдон» торпедасының сынақтары да өткізілді. Бұл Мәскеудің жаңа буын қару-жарақтарын белсенді түрде дамытып жатқанын дәлелдейді.
- Қытай: Ұзақ үнсіздіктен кейінгі серпіліс
Қытайдың әрекеті ең үлкен алаңдаушылық тудырады. 2024 жылдың қыркүйегінде Бейжің 1980 жылдардан бері алғаш рет DF-31AG ҚБЗ сынағын өткізді. Бұл ондаған жылдар бойы салыстырмалы түрде баяу дамып келген Қытайдың ядролық бағдарламасының жаңа, белсенді кезеңге өткенін білдіретін маңызды сигнал.
Риторикалық шайқас: Сөз бен Істің алшақтығы
Елбасшыларының мәлімдемелері де қалыптасқан жағдайдың күрделілігін көрсетеді:
- Дональд Трамп (АҚШ): Бір жағынан, ол АҚШ-ты «номер бірінші ядролық держава» деп атап, артықшылықты көрсеткісі келеді. Екінші жағынан, ол Қытайдың 4-5 жылда АҚШ-ты «қуып жететінін» мойындап, «ядролық қарусыздану жоспарымен жұмыс істеу керектігін» айтады. Бұл АҚШ-тың Қытайдың күшеюіне алаңдаулы екенін білдіреді.
- Владимир Путин (Ресей): Ресей президентінің риторикасы әлдеқайда қатаң. Ол ведомстволарға «ядролық қаруды сынауға дайындықтың алғашқы қадамдары» туралы ұсыныстар дайындауды тапсырды. Бұл ядролық сынақтарға салынған жаһандық мораторийге тікелей қауіп төндіретін мәлімдеме.
- Мао Нин (Қытай СІМ): Қытай ресми түрде бейбіт дамуға, ядролық қаруды «бірінші болып қолданбау» саясатына және сынақтардан бас тартуға бейілді екенін мәлімдейді. Алайда, бұл жұмсақ риторика 1980 жылдардан бергі алғашқы ҚБЗ сынағымен және орналастырылған зымырандар санының күрт өсуімен сәйкес келмейді.
Деректер мен мәлімдемелер әлемнің жаңа, үш полярлы ядролық дәуірге аяқ басқанын көрсетеді. Бұл «Қырғи-қабақ соғыс» кезіндегі екі полярлы (АҚШ-КСРО) текетірестен де тұрақсыз болуы мүмкін.
Ресей жаңа технологиялармен қорқытса, Қытай өз әлеуетін үнсіз, бірақ жедел түрде арттыруда, ал АҚШ ескі арсеналының сенімділігін сақтап, екі майдандағы бәсекелестікке алаңдаулы. Қару-жарақты бақылау жөніндегі ескі келісімдердің күші жойылып, жаңалары жасалмай жатқан жағдайда, стратегиялық қате есептеулер мен шиеленістің өршу қаупі арта түсуде.
