(Бұл материал Алматы қаласы Дін істері жөніндегі басқармасының тапсырысымен әзірленді)
Ұлттық қауіпсіздіктің жаңа майданы
Қазіргі жаһандану дәуірінде Қазақстанның ұлттық қауіпсіздігі мен ішкі тұрақтылығына төнетін негізгі қатерлердің бірі – діни экстремизм мен терроризм. Бұл қатердің ерекшелігі – оның идеологиялық сипатында және ең алдымен, қоғамның ең белсенді бөлігі – жастарды нысанаға алуында. Жат діни ағымдардың идеологтары «таза дінге» шақыру пердесін жамылып, ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлі құндылықтарымызға, қоғамдық келісім мен мемлекеттің зайырлы негіздеріне қауіп төндіруде.
Бұл күрестің алдыңғы шебі – ақпараттық кеңістік. Әлеуметтік желілер мен мессенджерлер радикалды идеяларды таратудың және жастарды арбаудың негізгі алаңына айналды. Сондықтан мемлекеттік стратегиялардың басты бағыты – осы цифрлық майдандағы күресті күшейту және жастар арасында деструктивті идеологияға қарсы тұрақты иммунитетті қалыптастыру.
Әлеуметтік желілердегі насихатқа қарсы күрес
Экстремистік ұйымдар жастардың психологиясын жетік біледі. Олар әлеуметтік әділетсіздік, өзін-өзі табу, білім іздеу сияқты сезімтал тақырыптарды пайдаланып, оңай жауаптар мен «шынайы бауырластықты» ұсынады. Виртуалды әлемде олардың насихаты ешқандай шекараны мойындамайды.
Осыған орай, мемлекеттік органдардың, әсіресе Алматы қаласы Дін істері жөніндегі басқармасы сияқты жергілікті атқарушы органдардың жұмысы ерекше маңызға ие. Басқарманың негізгі міндеттерінің бірі – интернет-кеңістікке тұрақты мониторинг жүргізу, радикалды контентті анықтау және оны бұғаттау бойынша құқық қорғау органдарымен бірлесіп жұмыс істеу.
Алайда, тек тыйым салумен мәселе шешілмейді. Ең бастысы – балама, сапалы ақпараттық өнімді ұсыну. Осы мақсатта Алматы қаласы Дін істері басқармасының жанындағы «Дін мәселелерін зерттеу орталығы» мамандары әлеуметтік желілерде (Instagram, Facebook, Telegram) тұрақты түрде тікелей эфирлер, сұрақ-жауап сессияларын өткізіп, жастардың дінге қатысты кез келген сауалына білікті теологтардың жауап беруін қамтамасыз етеді. Бұл – жастардың ақпаратты күмәнді уағызшылдардан емес, тексерілген мамандардан алуына мүмкіндік беретін маңызды қадам.
Сарапшылар пікірі: Қатердің тамыры неде?
Бұл мәселенің күрделілігін түсіну үшін білікті сарапшылардың пікіріне сүйенген жөн. Мамандар бұл құбылыстың бірнеше негізгі себебін атайды.
Дінтанушы, сарапшы Индира Бекишева бұқаралық ақпарат құралдарына берген сұхбаттарында жалған исламдық ағымдардың таралуын тұрақсыздықтың негізгі себептерінің бірі ретінде атайды. Оның пікірінше, экстремизм тек ұлттық қауіпсіздікке ғана емес, бүкіл әлемдік қоғамдастыққа қатер төндіреді және оның идеологиясы мемлекеттік құрылысты күшпен өзгертуге бағытталған.
Белгілі теолог Асқар Сабдин жастардың радикалдануының негізгі себептерінің бірі ретінде «неофитизмді» (жаңадан дінге келгендердің шектен шығуы) және діни сауатсыздықты атайды. Сарапшының пікірінше, кейбір жастар өздерін ұлы ғұлама санайды, бірақ іс жүзінде діннің негіздерін білмейді. Сондай-ақ, А. Сабдин жастардың шетелде бақылаусыз діни білім алуының қауіптілігіне жиі тоқтала отырып, мұның жат идеологияның елге енуіне жол ашатынын ескертеді.
Бұл пікірлер мәселенің түбірі діни сауатсыздықта және жастардың сенімін теріс пайдаланатын кәсіби идеологтардың жұмысында жатқанын дәлелдейді.
Мемлекеттік стратегия және Алматы тәжірибесі
Діни экстремизмнің алдын алу – тек күштік құрылымдардың ғана емес, бүкіл қоғамның ісі. Бұл ретте мемлекеттік стратегияның негізгі үш бағытын бөліп көрсетуге болады: алдын алу (ақпараттық-түсіндіру), анықтау (құқықтық шаралар) және оңалту.
Алматы қаласы Дін істері жөніндегі басқармасы осы бағыттардың барлығын кешенді түрде жүзеге асыруда. Басқарма басшысы орынбасары Әлімбек Айдарбекұлының атап өтуінше, мегаполисте негізгі назар жастар мен діндар азаматтарға аударылған, себебі жас буынның дінге деген қызығушылығы артқан сайын, олардың теріс ағымдардың ықпалына түсу қаупі де жоғарылайды.
Осы мақсатта қалада арнайы Ақпараттық-түсіндіру топтары (АТТ) жұмыс істейді. Бұл топтардың құрамына білікті теологтар, дінтанушылар, психологтар мен мемлекеттік орган өкілдері кіреді. Олардың жұмысы тек мешіттермен немесе университеттермен шектелмейді:
- Оқу орындары: Студенттер мен оқушыларға зайырлылық қағидаттары, дәстүрлі құндылықтар мен жат ағымдардың айырмашылығы түсіндіріледі.
- Әскери бөлімдер: Сарбаздар арасында патриоттық тәрбиемен ұштасқан діни-танымдық лекциялар өткізіледі.
- Қоғамдық орындар: Басқарма мамандары сауда орталықтарында («Atakent Mall», «Esentai Mall»), базарларда («Барыс-4», «Жібек Жолы») және еңбек ұжымдарында кездесулер ұйымдастырып, халықтың көп шоғырланған жерінде тікелей жұмыс жүргізеді.
Сонымен қатар, басқарма жанындағы «Кеңес беру және оңалту орталығы» деструктивті ағымдардың ықпалына түскен азаматтармен және олардың отбасы мүшелерімен жеке жұмыс істейді. Психологтар мен теологтар олардың қоғамға қайта бейімделуіне көмектеседі.
Теологтар мен құқық қорғау органдарының бірлескен жұмысы
Экстремизмге қарсы тиімді күрес үшін екі құрылымның – діни сауаттылықты қамтамасыз ететін теологтардың және заң үстемдігін қамтамасыз ететін құқық қорғау органдарының – тығыз байланысы қажет.
- Теологтар мен дінтанушылар (АТТ мүшелері): Экстремистік идеологияның діни негіздерінің бұрмаланғанын, олардың дәстүрлі исламға (атап айтқанда, Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы ұстанатын Ханафи мәзһабы мен Матуриди сеніміне) қайшы келетінін дәлелдейді. Олардың міндеті – сауаттылықты арттыру.
- Құқық қорғау органдары: Заңсыз миссионерлік қызметті, әлеуметтік желілерде экстремистік материалдарды таратқандарды анықтап, оларды заң аясында жауапкершілікке тартады.
Алматы қаласы Дін істері басқармасы осы екі бағытты үйлестіруші орталық ретінде қызмет атқарады. Олар теологтарды талдау жұмысына тартып, алдын алу шараларын ұйымдастырса, қауіпті белгілер анықталған жағдайда құзырлы органдармен жедел ақпарат алмасады.
Иммунитетті күшейту – ортақ міндет
Діни экстремизм – бұл тек идеологиялық ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік-психологиялық мәселе. Онымен күресте тек күшке немесе тыйым салуға сүйену жеткіліксіз. Ең бастысы – жастардың санасында жат идеяларға қарсы тұратын рухани-ақпараттық иммунитет қалыптастыру.
Бұл – мемлекеттің зайырлы негіздерін нығайту, дәстүрлі рухани құндылықтарды (ата-ананы құрметтеу, білімге ұмтылу, отансүйгіштік) заманауи форматта насихаттау және жастардың діни сауатын арттыру арқылы ғана мүмкін болады. Алматы қаласы Дін істері басқармасының тәжірибесі көрсеткендей, халықпен тікелей байланыс орнату, олардың сұраныстарына жедел жауап беру және білікті мамандардың жұмысын үйлестіру – ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің маңызды тетігі болып қала береді.
