Астана мен Алматыдағы «Tesla Education» орталығының айналасындағы дау – қазақстандық қосымша білім беру нарығындағы жүйелі мәселелердің бетін ашып берді. Ата-аналардың сеніміне кіріп, банк арқылы қомақты қаражат жинап, артынша «ғайып болған» орталықтың әрекеті – қарапайым менеджмент қателігі ме, әлде жоспарланған алаяқтық па?
Уәде мен шындық: «Кепіл хаттар» кімге керек?
Жағдайдың хронологиясына үңілсек, классикалық «қаржылық пирамида» немесе алаяқтық схемаларға тән белгілерді байқау қиын емес. Бастапқыда ата-аналарға сапалы білім мен жарқын болашақ уәде етілді. Алайда, шын мәнінде, сабақтар жиі тоқтатылып, білім сапасы төмендеген.
Ең сорақысы – ақшаны қайтару процесі. Тұтынушылар келісімшартты бұзғысы келгенде, компания «30 күн ішінде қайтарамыз» деп уақыт созған. Мерзім өткен соң, қолдарына ақшаның орнына «Кепілдік хат» (Гарантийное письмо) ұстатқан. Заңгерлік тұрғыдан алғанда, егер компанияның есепшоттарында қаражат болмаса немесе ол банкроттыққа бет алса, бұл қағаздардың құны – нөлге тең. Бұл әрекет – жәбірленушілердің полицияға жүгінуін кешіктіру үшін жасалған айла-тәсілге көбірек ұқсайды.
Несие құрсауындағы ата-аналар
Зардап шеккендердің арыздарынан белгілі болғандай («TED Company» ЖШС), көптеген ата-ана оқу ақысын Kaspi Bank арқылы бөліп төлеуге рәсімдеген. Бұл жердегі парадокс:
-
Қызмет жоқ: Оқу орталығы жабық, мұғалімдер тарап кеткен.
-
Қарыз бар: Ата-аналар балалары оқымаған оқу үшін банкке ай сайын ақша төлеуге мәжбүр.
Бұл жағдай банктер мен оқу орталықтары арасындағы серіктестік орнату кезіндегі тексеру (due diligence) жұмыстарының қаншалықты сапалы жүргізілетініне де сұрақ тудырады.
«Біз қашқан жоқпыз» немесе Instagram-дағы ақталу
Дау ушығып, іс полицияға жеткенде ғана Tesla Education басшылығы «тіл қатты». Олардың Instagram парақшасындағы «Біз ешқайда қашқан жоқпыз, қызметкерлер нұсқаулық аясында жұмыс істеді» деген мәлімдемесі сенімсіз естіледі.
-
Біріншіден, егер компания қашпаса, неге кеңселер жабық және телефондар сөндірулі?
-
Екіншіден, «қызметкерлер нұсқаулықпен жүрді» деп қарапайым менеджерлерге сілтеу – басшылықтың жауапкершіліктен қашуы. Қаржылық шешімдер мен қайтару кестесін қатардағы қызметкер емес, құрылтайшылар мен директор қабылдайды.
-
Үшіншіден, «Келесі аптада кесте жариялаймыз» деген уәде – тағы да уақыт ұту амалы болуы әбден мүмкін.
View this post on Instagram
Заңның құрығы ұзын
Қазіргі таңда Алматы полициясы қылмыстық іс қозғады. Жәбірленушілер саны 1000-нан асып жығылады. Арыздарда компания директоры Нұрманбетова Ләззат Балғабайқызының аты аталады.
Еске сала кетейік, жақында ғана Алматыда шетелге оқуға түсіремін деп 112 адамды алдаған тағы бір оқу орталығының басшысы сотталып, 168 миллион теңгені қайтаруға міндеттелді. Tesla Education басшылығы бұл прецеденттен сабақ алмаса, оларды да дәл осындай, бәлкім одан да ауыр жаза күтіп тұр. Себебі бұл жерде жәбірленушілер саны әлдеқайда көп.
Түйін
Tesla Education оқиғасы – нарықтағы бақылаусыздықтың айқын көрінісі.
-
Ата-аналарға сабақ: Алдын ала төлем жасаудан, әсіресе ұзақ мерзімге несие рәсімдеуден сақ болу керек.
-
Мемлекетке сигнал: Білім беру лицензиясын немесе қызметін реттеуді қатаңдату қажет. Халықтың ақшасын жинап алып, «қаржылық қиындық» деп жылы жауып қоятын кәсіпкерлерге тосқауыл қоятын кез келді.
Қазіргі уақытта ата-аналардың жалғыз үміті – құқық қорғау органдарының жедел әрекеті мен қоғамдық резонанс. Егер бұл іс соңына дейін жеткізілмесе, «білім бизнесін» алаяқтық құралына айналдырғысы келетіндер қатары азаймайды.
