Алматыда тарих сүйер қауым үшін айтулы жаңалық болды. Жошы ұлысының даңқты билеушісі, Алтын Орданың қуатын арттырған Әз Жәнібек ханға тікелей қатысты бірегей тарихи құжаттар көпшілік назарына ұсынылды. Бұл жәдігерлер біздің тарихымызға мүлде басқа қырынан қарауға мүмкіндік береді. Бұл туралы Todayinfo сайты жазды.
Орталық мемлекеттік архивте өткен ғылыми жиында Түркия архивтерінен табылған екі маңызды қолжазбаның факсимильді (дәлме-дәл көшірмесі) нұсқасы таныстырылды. Бұл жай ғана кітаптар емес, 7 ғасыр бұрынғы дала өркениетінің куәгерлері.
Түркиядан жеткен рухани қазына
Бұл құнды мұралар «Архив-2025» мемлекеттік бағдарламасы аясында елге жеткізілген. Арнайы ұйымдастырылған ғылыми экспедиция барысында білікті қолжазбатанушы Өмірбек Қанай Түркия қорларынан қазақ тарихына қатысты осы еңбектерді анықтап, ғылыми айналымға қосып отыр.
Табылған дүниелердің құндылығы сол – олар Әз Жәнібек ханның билік құрған кезеңіндегі ғылым мен руханияттың деңгейін көрсетеді.
Қолжазбаларда не жазылған?
Көпшілікті «Бұл кітаптарда қандай сыр бар?» деген сұрақ мазалайтыны анық. Ғалымдардың айтуынша, екі еңбек екі түрлі бағытты қамтиды:
-
Астрономия және математика: Бірінші еңбек – 1335 жылы жазылған «Тұрар әл-мулаххас фил-һәйә». Бұл – атақты ортағасырлық астроном әл-Шағминидің еңбегіне жазылған ғылыми түсіндірме. Яғни, XIV ғасырда қазақ даласында жұлдыздар ғылымы мен дәл ғылымдар жоғары бағаланған.
-
Ханға мадақ және дін: Екінші еңбек – «Тухфәту әл-Хақан фи шарх әл-арба’ин хадисән» (1350–1351 жж.). Бұл кітапта Әз Жәнібек ханның жеке қасиеттері сипатталып, билеушілерге арналған хадистер топтастырылған.
Ең қызығы, қолжазбаның кіріспесінде ханның тек ел билеумен ғана емес, мешіт-медреселер, шипаханалар (ауруханалар) және кітапханалар салдырумен белсенді айналысқаны айтылады. Бұл Әз Жәнібек ханның ағартушылыққа қаншалықты мән бергенінің айқын дәлелі.
Жиынға қатысқан тарихшылар мен ғалымдар бұл деректер Алтын Орда тарихын зерттеуде жаңа белестер ашатынын атап өтті.
