2024 жылдың үшінші тоқсанында қазақстандықтардың жан басына шаққандағы орташа ақшалай табысы 336 мың теңгені құрады, бұл 2023 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 12,7%-ға жоғары. Дегенмен, халықтың табыс құрылымына және шығындарының басым бөлігінің азық-түлікке жұмсалуына қарап, елдің көп бөлігі қаржылық қиындықтарға тап болып отырғаны байқалады.
Табыс құрылымы
2024 жылдың үшінші тоқсанында қазақстандықтардың табыс көздері былай бөлінді:
- 252,5 мың теңге – еңбек қызметінен түскен табыс (оның ішінде 220,5 мың теңге – жалдамалы жұмыстан);
- 69,9 мың теңге – әлеуметтік төлемдер (зейнетақы, жәрдемақы, стипендия);
- 8 мың теңге – жақындарынан материалдық көмек немесе алимент;
- 5,7 мың теңге – басқа кірістер.
Шығын құрылымы
Қазақстандықтардың шығындары орташа есеппен 295,9 мың теңгеге жетіп, жылдық өсім 8,9%-ды құрады. Басым бөлігі азық-түлікке жұмсалды:
- 50% – барлық шығындардың жартысы азық-түлікке кетеді;
- Кейбір өңірлерде бұл көрсеткіш 60%-дан асады:
- Атырау (60,5%),
- Жамбыл (61,6%),
- Жетісу (61,8%),
- Түркістан (62,3%),
- Алматы облысы (63,1%).
Елдің көп бөлігінде халық табысының негізгі бөлігі азық-түлікке жұмсалады, бұл қазақстандықтардың қаржылық мүмкіндіктерінің шектеулі екенін көрсетеді.
Халықтың қаржылық ахуалы
Ұлттық статистика бюросының дерегінше, 2024 жылдың қарашасында халықтың нақты сатып алу қабілеті жылдық көрсеткіште 3,6%-ға төмендеді.
- 5,4% (1 млн адам немесе 190 мың отбасы) күнкөріс минимумынан төмен табысқа өмір сүріп жатыр.
- 0,2% (6,8 мың отбасы немесе 45,2 мың адам) азық-түлік себетінен төмен табыспен күн көруде.
Қазақстандағы табыс теңсіздігі
Табыс деңгейі бойынша халықтың 10%-дық топтарға бөлінуі келесі көрсеткіштерді көрсетті:
- 10% ең кедей топтың орташа айлық табысы – 47,7 мың теңгеден аз.
- 70% халықтың орташа табысы – 106,5 мың теңгеден төмен. Бұл 70% халық елдің барлық табысының тек 48%-ын алады.
- Ең бай 10% халықтың үлесі – жалпы табыстың 26%-ы.
Халықаралық деңгейде Қазақстан табысы бойынша 90 елдің ішінде 55-орында, ал жылдық орташа жалақы деңгейі бойынша 56 елдің ішінде 50-орында.
Кедейлік деңгейі және өңірлердегі ахуал
2024 жылдың үшінші тоқсанында елдегі орташа кедейлік деңгейі – 5,4%. Алайда кейбір өңірлерде бұл көрсеткіш жоғары:
- Түркістан, Абай, Жетісу, Маңғыстау облыстарында – 8-9%.
- Экстремалды кедейлік деңгейі (табысы азық-түлік себетінен төмен):
- Ұлытау облысы – 1,2%,
- Абай облысы – 0,8%,
- Алматы облысы – 0,7%,
- Шымкент қаласы – 0,5%.
Қазақстандағы халықтың табыс және шығын құрылымына қарап, елдің көп бөлігінде қаржылық қиындықтардың сақталып отырғанын көруге болады. Әсіресе, азық-түлікке жұмсалатын шығынның жоғары болуы және табыс теңсіздігінің өсуі жағдайды одан әрі күрделендіруде.
