Штрафтар: тәртіп пен әділдіктің кепілі ме?
Соңғы уақытта қоғамда әкімшілік айыппұлдар мәселесі қызу талқылануда. Тіпті «Штрафстан» деген сарказмдық термин пайда болып, бұл айыппұл жүйесінің әділдігіне күмән келтіргендер арасында кең тарады. Көпшілік айыппұлдар профилактика мен тәртіпті қамтамасыз ету мақсатынан алыстап, тек бюджет толтыру құралына айналғанына алаңдаулы. Бұл мәселені мәжіліс депутаты Асхат Аймағамбетов айтты, деп хабарлайды Todayinfo.kz сайты.
«Екінші жағынан, айыппұлдар тәртіп пен қауіпсіздікті нығайтуға арналған маңызды тетік екенін қолдайтындар бар. Олар бұл шараның тәртіп бұзушыларға әсерін баса айтып, «Штрафстан» ұғымына қарсы шығады» дейді депутат.
Штрафтардың негізгі мақсаты – алдын алу
Айыппұлдардың басты миссиясы – құқықбұзушылықтарды болдырмау және әділдікті қалпына келтіру. Әлемде бұл тәжірибе тәртіпті нығайту және заңдылықты сақтау құралы ретінде кеңінен қолданылады. Бірақ айыппұлдар тиімділігіне қол жеткізу үшін олардың көлемі мен қолданылуы әділ, әрі нақты мәселелерді шешуге бағытталуы тиіс.
Мәселелер мен мысалдар:
- Мектептерге қатысты айыппұлдар:
Үш ауысымда жұмыс істейтін немесе материалдық-техникалық базасы әлсіз мектептерге салынатын ірі көлемдегі айыппұлдар (600–900 мың теңге) әділетсіздік ретінде қабылданады. Бұл жағдайларда мектеп директорлары жүйелі мәселелерді шешуге жауапты емес. - Ақылы автотұрақтар:
Автотұрақ құны 100 теңге болғанымен, оны төлемегені үшін 20 000 теңге айыппұл белгіленген. Бұл – пропорцияны сақтамаудың айқын мысалы. - Автомобильді жылыту:
Қазақстанның климаттық ерекшеліктері ескерілместен, көлікті 5 минуттан артық жылытуға салынған айыппұл ұзақ уақыт бойы «жұмыс істемейтін норма» болып келді.
«Штрафоцентризм» және әділетсіздік
Айыппұлдардың мөлшерсіздігі мен олардың бюджет толтыру құралына айналуы қоғамның құқық қорғау органдарына деген сенімін төмендетуде. Бұл ретте екі негізгі мәселе назар аудартады:
- Аймақтық «штраф жоспары»:
Кейбір аймақтарда тұрғындар құқық қорғау органдарының айыппұл салу бойынша «жоспар» орындауын сынайды. - Жағдайды ескермей айыппұл салу:
Кей кездері айыппұл кінәлі тұлғаның жағдайы немесе құқықбұзушылықтың ауырлығын ескермей белгіленеді.
Жүйені әділдікке бағыттау жолдары
Айыппұл жүйесін әділетті әрі тиімді ету үшін келесі шаралар ұсынылады:
- Соразмерлі және әділ айыппұлдар:
Айыппұл көлемі құқықбұзушылық ауырлығына сәйкес болуы тиіс.
- Мектептерге қатысты жүйелі мәселелерді шешу жауапты органдардың құзырында болуы керек.
- Ақылы автотұрақ сияқты ұсақ құқықбұзушылықтарға қатысты жеңілдетілген айыппұлдар қажет.
- Тәрбиелік шараларды енгізу:
Айыппұлдарды білім беру және қоғамдық жұмыстармен үйлестіру тиімділікті арттырады. - Айыппұл қаражатының мақсатты пайдаланылуы:
Айыппұлдардан түскен қаражат әлеуметтік мәселелерді шешуге бағытталуы керек. - Айыппұл салудағы «науқаншылықты» тоқтату:
Айыппұлдар тек тәртіп пен заңдылықты қамтамасыз ету құралы ретінде қолданылуы тиіс.
«Айыппұлдар – құқықбұзушылықтардың алдын алу мен тәртіпті сақтау үшін қажет шара. Дегенмен, олардың әділетсіз әрі пропорциясыз қолданылуы қоғамның сенімін төмендетеді. Бұл жүйені қайта қарап, әділдік пен тиімділік қағидаттарын енгізу – басты міндет» дейді Аймағамбетов.
