Жаһандық мұнай нарығының болашағы: Vitol сараптамалары және басқа да болжамдар
Жаһандық энергетика нарығындағы өзгерістер, «жасыл» технологиялардың дамуы және көміртегілік бейтараптыққа көшу мақсаттары көптеген талдау орталықтары мен ірі ойыншылардың мұнайға деген сұраныс көлеміне қатысты болжамдарына ықпал етіп келеді. Соған қарамастан, әлемдік мұнай трейдингі нарығындағы ең ірі тәуелсіз компания Vitol жақын болашақта мұнайға деген тәуелділіктің бірден төмендемейтінін мәлімдеді. Бұл мақалада Vitol компаниясының жаңа деректеріне сүйене отырып, мұнай сұранысының ұзақмерзімді перспективасына талдау жасаймыз және басқа жетекші болжамдармен салыстырамыз.
Vitol болжамы: мұнай сұранысы 2040 жылға дейін сақталмақ
Vitol қандай компания?
Vitol — әлемдегі ең ірі тәуелсіз мұнай трейдері. Компания күн сайын жаһандық мұнай ұсынысының шамамен 7%-ына дейін саудалайды. Жекеменшік құрылым болғандықтан, Vitol өзінің ішкі есеп-қисаптарын бұқаралық ақпарат құралдарына жиі жариялай бермейді. Алайда, Financial Times басылымына берілген жаңа есепте компания 2040 жылға дейін мұнайға сұраныстың елеулі төмендемейтінін атап көрсетті.
Негізгі деректер:
- Мұнайға жаһандық сұраныс 2030 жылға таяу 110 млн баррель/тәулік көлеміне жетіп, содан кейін біртіндеп 2040 жылға қарай шамамен 105 млн баррель/тәулігіне (яғни бүгінгі деңгейге) оралады.
- Қысқа және орта мерзімді кезеңде (2029–2030 жж.) мұнай тұтынуы барынша жоғары деңгейіне жетеді де, 2040 жылға дейін түбегейлі құлдырамауы мүмкін.
Vitol бұл болжамында бірнеше факторды алға тартады:
- Әлем халқының өсуі: Дамушы елдерде халық саны артқан сайын энергия тұтыну көлемі көбейеді.
- Экономикалық даму: ІЖӨ өсімі және қалалану (урбанизация) деңгейінің жоғарылауы көлік, құрылыс, өндіріс пен өнеркәсіп салаларында мұнайға деген сұранысты қолдайды.
- Мұнайдың басқа салаларда қолданылуы: Электр көліктерінің және жаңартылатын энергия көздерінің дамуынан көлік отынына деген сұраныс біртіндеп азайғанымен, оны мұнай-химия (пластик, тыңайтқыш, химия өнімдері) мен сұйытылған газ нарығы (LPG) еселеп толтырып отырады.
IEA және BP болжамдары: алшақтық неден туындайды?
Халықаралық Энергетикалық Агенттік (IEA)
IEA жаһандық мұнай тұтыну 2029 жылы 105,6 млн баррель/тәулік деңгейіне жетіп, соның нәтижесінде біртіндеп төмендей бастайды деп күтеді. Vitol-мен салыстырғанда IEA-ның болжаған шың нүктесі ұқсас болғанымен, олар сұраныс жылдамырақ қарқынмен азаятынын атап өтеді.
BP
Британдық ірі мұнай-газ компаниясы BP өз зерттеуінде мұнай сұранысы 2030 жылға қарай теңесіп (плато), 2040 жылға таман шамамен 91,4 млн баррель/тәулігіне дейін төмендеуі мүмкін деп болжайды. Дегенмен BP да жақында бұл санды 6%-ға арттырғанын ескеру керек. Соның өзі баламалы энергия көздеріне көшу жоспарланғаннан баяу жүріп жатқанын аңғартады.
Болжамдар арасындағы айырмашылық мұнай нарығының болашағын болжаудағы басты белгісіздіктерге байланысты:
- Жаңа технологиялар қарқыны: Электр көліктері, сутекті қозғалтқыштар, тұрақты авиаотын (SAF) және басқа да «таза» технологиялар нақты қандай жылдамдықпен жаһандық нарыққа енеді?
- Көміртекті реттеу: Көптеген елдердің үкіметтері мен халықаралық ұйымдар көміртектік салық, субсидиялар сияқты реттеу тетіктерін енгізуі мүмкін. Бұл шаралар мұнай сұранысын азайтуы ықтимал.
- Энергетикалық қауіпсіздік саясаты: Дональд Трамп секілді басшылар билікке келгенде кей елдер энергетикалық тәуелсіздікке басымдық беріп, мұнай өндіруді ынталандыруға тырысады.
Қарама-қайшы бағыттар: көлік отынындағы құлдырау мен петрохимиядағы өсім
Vitol мәліметтеріне сай, кейбір мұнай өнімдеріне деген сұраныс шынымен төмендейді:
- Бензин: 2040 жылға дейін жаһандық бензин тұтыну шамамен 4,5 млн баррель/тәулікке қысқармақ. Әсіресе, Қытай нарығында электромобильдердің жаппай таралуынан бензинге сұраныс азаяды.
Сонымен қатар, сұранысты арттыратын секторлар да бар:
- Мұнай-химия және пластмасса өндірісі: Петрохимия саласында тұтыну 6 млн баррель/тәулігіне өсіп, жаһандық мұнай сұранысының 20%-ын құрауы мүмкін. Өнеркәсіптің бұл бағыты пластик, синтетикалық материалдар мен тыңайтқыштар үшін мұнайды шикізат ретінде қолданады.
- Сұйытылған мұнай газы (LPG): Дамушы елдердегі тұрмыстық отынның (көмір, ағаш, түтіні көп қатты отындар) орнына қауіпсіздеу және қолжетімді газ түрлеріне сұраныс арта түседі. Vitol болжамы бойынша, LPG тұтынуы 2040 жылға дейін 1,7 млн баррель/тәулікке ұлғаяды.
Vitol-дың нарықтағы белсенділігі мен қаржылық табысы
Vitol мұнай нарығының «баяулауына» емес, керісінше ұзақмерзімді мүмкіндіктерге сенетінін көрсетіп отыр. Компания:
- Жақында Жерорта теңізіндегі ең ірі мұнай өңдеу зауытын сатып алып, мұнай өңдеу қуатын арттырды.
- 2022 жылы 15 млрд доллар, 2023 жылы 13 млрд доллар таза табыс тауып, әлемдегі ең табысты трейдерлердің біріне айналды.
- Компанияда шамамен 1 700 қызметкер бар, ал иелері — 450 аға серіктес. Лондон, Женева, Сингапур және Хьюстон сияқты ірі сауда орталықтарында шоғырланған.
Vitol-дың табысы жоғары болуы геосаяси өзгерістер, сұраныс пен ұсыныс алшақтығы, мұнай бағасындағы құбылмалылық сынды факторларға да байланысты. Соңғы жылдары бірқатар елдерде саяси ахуалдардың ушығуы энергия нарығын едәуір күйзелтті, ал Vitol сияқты ірі трейдерлер осы жағдайды тиімді пайдаланып отыр.
Қорытынды: баяу өтетін транзиция және мұнайдың стратегиялық рөлі
Vitol сараптамасы мұнайдың энергетикалық баланстағы үлесі жақын 15–20 жылда түбегейлі кемімейді дегенге саяды. «Жасыл» экономикаға көшу жоспары қарқынды жарияланғанымен, ірі нарықтарда әлі де мұнай-химия, жылу-энергия, көлік және авиация салалары үшін мұнай өнімдері шешуші ресурс болып қалады.
Сонымен қатар, BP және IEA болжамдарында мұнайға деген сұраныс шыңына 2030 жылға дейін жетіп, одан әрі азаяды дегенмен, темпі мен көлемі туралы нақты пікірлер әртүрлі. Алдағы онжылдықта әлемдік экономикалық өсім және энергетикалық саясаттардағы өзгерістер аталған болжамдарды өзектендіріп, мұнайға арналған жаңа сценарийлер жасауға итермелейді.
Негізгі түйін:
- Мұнай сұранысының қысқаруы күткеннен баяу жүруі мүмкін.
- Электр көліктері мен баламалы энергия көздері бензин мен дизельге деген сұраныстың бір бөлігін азайтады.
- Алайда, мұнай химиясы мен LPG салалары бұл үдерісті теңгеріп, сұранысты жоғары деңгейде ұстап тұрады.
- Геосаяси және технологиялық өзгерістер болжамдар арасындағы алшақтықты күшейте түседі.
Алдағы жылдардағы басты мәселе — энергетикалық саланы әртараптандыру мен декарбонизация үрдісін жаһандық ауқымда біріздендіре отырып, дамушы елдердің де экономикалық мүдделерін ескеру. Мұнай нарығы әлі біраз жыл энергетиканың негізгі тұғырларының бірі болып қала бермек, ал Vitol сияқты трейдерлер осы өтпелі кезеңде нарықтың негізгі ойынын қозғаушылар ретінде әрекет ете береді.
