2024 жылы Қазақстанда әкімшілік айыппұлдардың жалпы сомасы 304,3 миллиард теңгеге жетіп, рекорд орнатты. Бұл өткен жылмен салыстырғанда 63,9%-ға көп. Соңғы бес жыл ішінде тіркелген әкімшілік құқықбұзушылықтар саны 2,5 есеге артқан, ал 2019 жылдан бері айыппұл сомасы 4,2 есеге өскен. Бұл туралы Todayinfo ақпарат агенттігі ҚР Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есеп комитетіне (КПСиСУ ГП РК) сілтеме жасап хабарлайды.
Негізгі көрсеткіштер мен өсім себептері
Өткен жылы Қазақстанда 15,1 миллионнан астам әкімшілік құқықбұзушылық тіркелген. Бұл 2019 жылғы көрсеткіштен (6,1 млн) 2,5 есе көп. Тек 2024 жылы өсім 37,8% құрады. Әкімшілік жазалар саны да осыған сәйкес 38,4%-ға артып, 14,7 миллион шешім шығарылған.
Бұл айыппұлдардың басым бөлігі көлік және жол қозғалысы ережелерін бұзу (90,9%), экологиялық заң бұзушылықтар және салық ережелерін бұзу сияқты құқықбұзушылықтарға байланысты салынған.
Ең көп айыппұл салынған аймақтар
Рекордтық көлемдегі айыппұлдардың негізгі бөлігі екі өңірге тиесілі:
- Алматы қаласы – 60,1 млрд теңге
- Маңғыстау облысы – 40,5 млрд теңге
Алматыдағы айыппұлдардың көпшілігі (40,1 млрд теңге) жол қозғалысы ережелерін бұзуға байланысты болған. Ал Маңғыстаудағы 30,9 миллиард теңгелік айыппұл бір ғана экологиялық құқықбұзушылыққа – қалдықтарды сақтау және көму лимитін асыруға қатысты салынған.
Айыппұл өндіріп алу деңгейі әр аймақта әртүрлі. Қарағанды (86,4%), Батыс Қазақстан (83,5%) және Қостанай облыстары (82,7%) әкімшілік айыппұлды ең көп өндіріп алған аймақтар қатарында. Ал Маңғыстаудағы өндіріп алу деңгейі 17,3%-бен ең төменгі көрсеткішке ие.
Көлік қозғалысы ережелерін бұзу – негізгі құқықбұзушылық
2024 жылы салынған барлық айыппұлдардың 90,9%-ы (12,7 миллион іс) жол ережелерін бұзумен байланысты. Ең жиі кездесетін құқықбұзушылықтар:
- Жылдамдықты асыру – 5,9 млн жағдай
- Жол белгілері мен таңбаларын елемеу – 2,9 млн жағдай
Көлік жүргізушілеріне салынған айыппұлдардың жалпы сомасы 139,5 миллиард теңгеге жетті, бұл барлық әкімшілік айыппұлдардың 45,8%-ын құрайды.
Экологиялық құқықбұзушылықтар мен салық заңнамасын бұзу
Жалпы әкімшілік айыппұлдардың 80,9 миллиард теңгесі экологиялық заң бұзушылықтарға тиесілі. Бұл салада айыппұлдар сомасы бір жыл ішінде 72 есе өсіп, 6,4 млрд теңгеден 78,9 млрд теңгеге дейін жеткен.
Сонымен қатар, салық заңнамасын бұзғандарға 35 миллиард теңге айыппұл салынды.
Қоғамдық тәртіпті бұзу – 10 млрд теңге, сауда және қаржы саласындағы заңбұзушылықтар – 8,4 млрд теңге мөлшерінде айыппұлға әкелді.
Мемлекетке келтірілген залал мен өндіріп алу мәселесі
Айыппұлдардан бөлек, әкімшілік құқықбұзушылықтар салдарынан мемлекетке келтірілген залал көлемі 2024 жылы 876 миллиард теңгеге жетті. Бұл 2023 жылғы көрсеткіштен ондаған есе артық. Бірақ, желтоқсан айындағы есепке сәйкес, бұл соманың тек 1,8 миллиард теңгесі (0,2%) ғана өндіріліп алынған.
Бұл үлкен көрсеткіш мемлекеттік сатып алулар саласындағы бұзушылықтармен байланысты. Мемлекеттік органдар 870,3 миллиард теңге сомасындағы залалды өтей алмай отыр.
PS
2024 жылы Қазақстанда әкімшілік айыппұлдар саны мен сомасы рекордтық деңгейге жетті. Жол қозғалысы ережелерін бұзу, экологиялық заң бұзушылықтар және салық ережелерін бұзу – ең көп айыппұл салынған құқықбұзушылықтар болды.
Айыппұлдардың көп бөлігі өндірілсе де, мемлекетке келтірілген залалды өтеу мәселесі өзекті күйінде қалып отыр.
