Әлемнің ең ірі өнеркәсіптік державаларының бірі – Германияда атом энергетикасы дәуірінің соңғы нүктесі қойылуда. Бавариядағы елдің ең ірі «Гундремминген» АЭС-інің 160 метрлік екі алып мұнарасы бағытталған жарылыс арқылы құлатылды. Бұл – жай ғана ескі ғимаратты бұзу емес, бұл – «Фукусима» апатынан кейін қабылданған мемлекеттік стратегияның көз алдымызда орындалуы.
Дәл осы уақытта Қазақстан қоғамы атом электр станциясын салудың қаншалықты қажет екенін талқылап, үкімет миллиардтаған доллар тұратын жобаның әлеуетті серіктестерін іріктеп жатыр. Бұл жерде біздің даму бағытымыз бен Еуропаның индустриялық жүрегінің таңдауы екі түрлі полюске кеткенін байқамау мүмкін емес. Бұл жағдай бірнеше өте маңызды сұрақты туындатады.
Немістер неге бас тартты? Себеп – «Фукусима»
Германияның атомнан бас тартуы – эмоциялық шешім емес, бұл – қауіпсіздікке негізделген суық есеп. 2011 жылы Жапониядағы «Фукусима-1» станциясында болған апат бүкіл әлемге атом энергетикасының ең қорқынышты тәуекелін еске салды. Немістер бұл сабақты терең қабылдады. Бір қызығы, жарылған «Гундремминген» АЭС-інің екі бірдей энергоблогы дәл сол «Фукусимада» қолданылған реакторларға ұқсас болған. Германия билігі мұндай тәуекелге енді бармауды ұйғарып, станцияларды 2017 және 2021 жылдары біртіндеп тоқтатты.
Енді олар сол тәуекел көзін жою үшін орасан зор жұмыс атқаруда. Бұл – Германия сияқты технологиялық алпауыттың өзі үшін атомдық мұрадан құтылудың қаншалықты қиын екенін көрсетеді.
«Жою» құны «салу» құнынан кем түспейді
Сыни пікірдің екінші өзегі – экономикалық прагматизм. Біз АЭС салуға кететін миллиардтарды есептеумен әлекпіз. Алайда, кез келген АЭС-тің «өмірлік циклі» бар. Ол станцияны іске қосумен аяқталмайды, керісінше, оны қауіпсіз түрде жоюмен аяқталады.
Германиядағы мысалға көз жүгіртейік:
- Екі мұнараны құлату 56 мың тонна темірбетонды жойды.
- Бұл қалдықтарды қайта өңдеу, яғни қиыршық тасқа айналдыру – өз алдына бөлек шығын.
- Станцияны толық бөлшектеп, аумақты тазарту 2030-шы жылдарға дейін созылады.
Бұл – ондаған жылға созылатын, миллиардтаған еуроны талап ететін мега-жоба. Қазақстан АЭС салу туралы шешім қабылдағанда, біз тек құрылыс сметасын ғана емес, осы «жою» сметасын да ескеріп отырмыз ба? 50-60 жылдан кейін сол реакторды тоқтатып, бөлшектеуге кететін шығынды болашақ ұрпақтың мойнына артып кетпейміз бе?
Кімнің жолы дұрыс?
Германияда құлаған 160 метрлік мұнаралар – бұл тек бетон үйіндісі емес. Бұл – дамыған елдің қауіпті технологиядан саналы түрде бас тартып, оның орнына жаңартылатын энергия көздеріне (ЖЭК) бет бұруының айқын символы.
Біз энергия тапшылығын мойындаймыз. Бірақ оны шешудің жолы – бүкіл Еуропа бас тартып жатқан технологияны қымбатқа сатып алу ма, әлде сол Германия сияқты ЖЭК саласында технологиялық секіріс жасауға тырысу ма?
Әлемнің ең дамыған экономикаларының бірі атом энергетикасының соңғы парағын жауып жатқанда, біз оның бірінші бетін ашуға дайындалып жатырмыз. Бұл біздің болашаққа емес, өткеннің қымбат проблемасына инвестиция салып жатқанымызды білдірмей ме?
