Жылдар бойы қалыптасқан жағдай
Соңғы 9 жылдың 8-інде Алматы қаласында атмосфералық ауаның ластану деңгейі «жоғары» деп бағаланған. Тек 2017 жылы көрсеткіш «жоғарылатылған» деңгейде болды. 2,3 миллионнан астам қала тұрғыны үнемі шекті нормадан асатын зиянды қоспалары бар ауамен тыныстауға мәжбүр.
Алматы Заилий Алатауының етегінде, тау аңғарындағы ойпатта орналасқандықтан табиғи ауа алмасу мүмкіндігі төмен. Соңғы 20 жылдағы ретсіз құрылыстар жағдайды одан әрі күрделендірді. Соның салдарынан қала жылына алты айдан астам уақыт бойы қою смог астында қалады.
Мониторинг және көрсеткіштер
Қаланың ауасын бақылау үшін 16 стационарлық пост жұмыс істейді:
-
4 пост тәулігіне үш рет 22 түрлі зат бойынша сынама алады (шаң, азот пен күкірт қосылыстары, формальдегид, ауыр металдар, бензол және т.б.);
-
12 автоматты станция әр 20 минут сайын 7 көрсеткішті тіркейді (PM2,5, PM10, озон, азот пен күкірт қоспалары).
Ауаның сапасын анықтау үшін екі негізгі индекс қолданылады:
-
Индекс загрязнения атмосферы (ИЗА) – орташа тәуліктік немесе жылдық көрсеткіштерге сүйенетін, ұзақ мерзімді ластануды өлшейтін көрсеткіш;
-
Стандартный индекс (СИ) – бір мезеттік ең жоғары концентрацияға негізделетін, қысқа мерзімді ластануды бағалайтын көрсеткіш.
Ластанудың негізгі себептері
Алматы индустриялық қала болмаса да, ауаның ластануына үш негізгі фактор әсер етеді:
-
ТЭЦ-1,2,3 жұмысы – бөлінетін негізгі зиянды заттар: шаң, азот және көміртек қоспалары, күкірт диоксиді;
-
Жеке үйлердің пешпен жылытуы – әсіресе қалаға жақын ауылдар мен шет аймақтарда;
-
Көлік газдары – азот пен көміртек қоспалары, күкірт диоксиді.
Статистика
«Қазгидромет» мәліметіне сәйкес:
-
2015–2016 және 2018–2021 жылдары – «жоғары» деңгей (ИЗА = 7–8),
-
2017 жылы – «жоғарылатылған» деңгей (ИЗА = 5–6),
-
2022, 2024 жылдары – СИ бойынша «жоғары»,
-
2023 жылы – «өте жоғары».
Тек 2024 жылы қалада зиянды заттардың шекті мөлшерден асуы 31 960 рет тіркелген. Көбіне көміртек пен азот қоспалары, күкірт пен азот диоксидтері, сондай-ақ PM2,5 және PM10 бөлшектері басым болды.
