Сириядағы жағдай бүкіл әлемнің назарында. Тарихи шайқастар мен геосаяси ойындардың орталығына айналған бұл елде бірнеше онжылдықтар бойы билік құрған Асадтар әулетінің режимі құлады. Сирияның саяси болашағы, негізгі ойыншылар мен олардың мүдделері туралы Todayinfo ақпарат агенттігі сарапшы Талғат Исмағамбетовтің пікірін ұсынады.
Сириядағы қақтығыстың басталуы: Араб көктемінің жаңғырығы
Сириядағы азаматтық соғыс 2011 жылы басталған Араб көктемінің тікелей салдары. Бұл кезеңде Тунис, Мысыр, Ливия сияқты елдерде авторитарлық режимдер құлдырады. Ал Сирия геосаяси тұрғыдан маңызды ел болғандықтан, ондағы қақтығыстардың ауқымы кеңірек және күрделі болды.
Сирияның стратегиялық орналасуы:
- Батыс Азия мен Таяу Шығысты байланыстыратын орталық;
- Палестина, Израиль, Түркия, Ирак, Египет сияқты елдермен шектеседі;
- Орта Шығысты бақылауда ұстау үшін маңызды хаб саналады.
Мұндай аймақта ықпал ету үшін көптеген мемлекеттер мен топтар, оның ішінде АҚШ, Ресей, Түркия, Иран және экстремистік ұйымдар (ДАИШ, Аль-Каида) белсенді әрекет етті.
Ішкі күштер: Асад режимі және оппозициялық топтар
Сирияда ондаған жылдар бойы «Баас» партиясы билік құрды. Режимнің негізгі тірегі — шииттер-әлавиттер болды. Әлавиттер Сирияның жағалаулық аймағын мекендеп, өздерін діни азшылық ретінде көрсетіп келді.
Алайда уақыт өте келе Асадтар режимінің идеологиялық ұстанымы әлсіреп, кландық басқару алға шықты. Бұл ішкі оппозицияның күшеюіне әкелді:
- Прокүрдтік күштер;
- Протүріктік топтар;
- Исламистік фундаменталистер («Хайят Тахрир аш-Шам», ДАИШ);
- Либералдық, саяси оппозициялық қозғалыстар.
Сириядағы этникалық түркімендер де Түркияның ықпал ету алаңы ретінде қарастырылды. Сонымен қатар Иран мен Түркияның мүдделері шииттер мен сунниттер арасындағы қақтығыс арқылы айқын көрінді.
Асад режимінің әлсіреуі және жаңа ойыншылар
Башар Асадтың билігі соңғы жылдары айтарлықтай әлсіреді. Ресей мен Иран сияқты негізгі одақтастары басқа да геосаяси қақтығыстарға тартылып, Сирия мәселесінен алыстай бастады. Осы сәтті пайдаланған оппозициялық күштер қайта бірігіп, Асад билігіне қауіп төндірді.
Жеңімпаздар қатарында:
- Түркия: Сириядағы түркімендерге және протүріктік топтарға сүйене отырып, өзінің ықпалын арттыруда;
- Израиль: Иранның аймақтағы рөлінің төмендеуінен ұтады.
Алайда АҚШ-тың ұстанымы маңызды рөл атқарады. Вашингтонның курдтарды қолдауы немесе Түркияның ықпалын шектеуі Сириядағы жағдайды өзгертуі мүмкін.
Сирияның болашағы: тұрақтылыққа жол бар ма?
Сарапшының пікірінше, Сирияны ресми түрде бөлшектеу мүмкін емес. Бірақ ел аумағы де-факто түрлі топтардың бақылауында қалады:
- Протүріктік күштер;
- Прокүрдтік автономия;
- Исламистік фундаменталистер;
- Сирияның бұрынғы билігін қолдайтын аймақтар.
Тұрақтылықтың жалғыз жолы:
- Барлық тараптарды қамтитын өтпелі үкімет құру;
- Елді біріктіру мақсатында жалпыұлттық сайлау өткізу.
Алайда бұл жоспардың жүзеге асуы қиын, себебі ішкі топтар арасындағы қайшылықтар мен сыртқы ойыншылардың мүдделері қайшылық тудырады.
Асад режиміне Еуропаның көзқарасы
Еуропа елдері Башар Асадты қолдай алмады, себебі:
- Адам құқықтарын бұзу;
- Сунниттерге қарсы репрессиялар;
- Химиялық қаруды қолдану айыптары;
- Иран мен Ресейдің ықпалының күшеюі.
Сириядан басталған босқындар дағдарысы да Еуропадағы Асад режиміне деген теріс көзқарасты күшейтті.
Қорытынды
Сириядағы жағдай әлі де тұрақсыз. Ел саяси және әскери тұрғыда бірнеше топқа бөлініп отыр. Әр ойыншы өз мүддесін қорғай отырып, аймақта ықпалын күшейтуге тырысуда. Башар Асадтың режимінің құлауы сириялықтар үшін жаңа үміт болғанымен, тұрақтылық пен бейбітшілікке жету үшін әлі де ұзақ жол күтіп тұр.
