Автор: Дүйсенәлі Әлімақын
Бүгінгі жаһандану дәуірінде мемлекеттер арасындағы мәдениетаралық диалог пен тарихи зерттеулердің маңызы бұрынғыдан да арта түсті. Орталық Азия, соның ішінде Қазақ даласы ғасырлар бойы Батыс әлемінің саяхатшылары мен ғалымдарының назарында болды. Олар бұл аймаққа сапар шегіп, өз еңбектерінде Орталық Азия мен қазақ халқы туралы құнды деректер қалдырды. Бұл жазбалар біздің тарихымызды тереңірек тануға және кейбір «ақтаңдақтарды» ашуға мүмкіндік береді. Алайда бұл мұралар әлі күнге дейін толық зерттеліп, жүйелене қойған жоқ, деп хабарлайды Todayinfo.kz ақпарат порталы.
Батыстың қызығушылығы және тарихи деректердің маңызы
Батыс зерттеушілері Орталық Азияның экзотикалық мәдениетіне, табиғатына, көшпелі өмір салтына ерекше қызығушылық танытқан. Александр фон Гумбольдт, Уильям Рикард Карез секілді ғалымдар өз еңбектерінде қазақ халқының этнографиясы мен тұрмысын жан-жақты сипаттап жазды. Олардың зерттеулері бүгінгі күні тарихи әрі мәдени тұрғыдан зор құндылыққа ие.
Бұл еңбектерде қазақ халқының дәстүрі, тұрмысы, табиғат ерекшеліктері мен қоғамдық құрылымы туралы тың мәліметтер мол. Кейбір зерттеушілер түркі және қазақ мәдениетін арнайы зерттеп, бірнеше этнографиялық еңбек жазған. Дегенмен, осы деректерді жинақтап, ғылыми тұрғыда жүйелеу ісі әлі де өзекті мәселе болып отыр.
Неліктен Батыс әлемін зерттеу орталығы қажет
Осы тұрғыдан алғанда, Батыс әлемін зерттеу орталығын құру – уақыт талабы. Мұндай орталық бірнеше стратегиялық бағытта маңызды рөл атқара алады:
-
Мәдениетаралық диалогты нығайту.
Бұл орталық Батыс пен Орталық Азия арасындағы мәдени алмасуды тереңдетіп, халықтар арасындағы өзара түсіністік пен құрметті арттыра түсер еді. -
Құнды деректерді жүйелеу.
Орталық Азияға қатысты көптеген құжаттар мен қолжазбалар АҚШ, Канада, Ұлыбритания, Германия, Франция сияқты елдердің архивтерінде сақтаулы. Сол деректерді жинақтап, бір жүйеге келтіру арқылы зерттеушілерге қолжетімді ету – маңызды міндет. -
Қазақ тарихын жаңа қырынан қарастыру.
Батыс ғалымдарының еңбектерінде кейде өз дәуірінің саяси көзқарасы байқалғанымен, объективті деректер де бар. Олар біздің тарихи бейнемізді толықтырып, кейбір тарихи кезеңдерді жаңаша бағалауға мүмкіндік береді. -
Ғылыми ынтымақтастықты кеңейту.
Мұндай орталық отандық және шетелдік ғалымдардың бірлескен зерттеу жобаларын жүзеге асыруына жағдай жасайды. Бұл жаңа ғылыми бағыттардың қалыптасуына жол ашады.
Орталық жұмысының негізгі бағыттары
-
Архивтік зерттеу:
АҚШ, Ұлыбритания, Германия, Франция секілді елдердің архивтеріндегі Қазақстан мен Орталық Азия туралы деректерді іздеу және талдау. -
Қолжазбаларды аудару:
Батыс саяхатшыларының еңбектерін қазақ тіліне аударып, олардың тарихи шынайылығын зерттеу. -
Ғылыми форумдар өткізу:
Қазақ және Батыс зерттеушілерін қатыстыру арқылы халықаралық конференциялар мен семинарлар ұйымдастыру. -
Мәдени және академиялық алмасу:
Университеттер мен ғылыми орталықтар арасында студенттер мен ғалымдар алмасуын жолға қою.
Ғалымдар пікірі
Абайтанушы, Ұлыбританияда білім алған IT маманы Сұлтан Ыбырай бұл бастаманы құптарлық деп санайды:
«Бізге Батыс әлемін зерттеу орталығы керек деген идея – өте орынды. Батыстың қазақ елі жайлы зерттеулері бізге өзімізді тануға, белгісіз ақтаңдақтарды анықтауға көмектеседі. Абайдың “Шығысым Батыс боп кетті” дегені де осы рухани үндестіктің жалғасы», – дейді ол.
Ал Джордж Вашингтон университетінің профессоры Питер Роллберг екі ел арасындағы мәдени байланыстардың маңызын ерекше атап өтті:
«АҚШ пен Қазақстанның мәдени ынтымақтастығын зерттеу – үлкен тақырып. Бұл бағытта жұмыс істеу халықтар арасындағы құрмет пен өзара түсіністікті нығайтады, болашақтағы ортақ жобаларға жол ашады», – деді ол.
Автордың айтуынша, Америкада өткізген ғылыми зерттеу барысында Батыс архивтерінде Қазақ даласы мен Орталық Азияға қатысты бұрын зерттелмеген деректердің мол екенін байқаған.
Вашингтондағы Конгресс кітапханасы, Нью-Йорк қоғамдық кітапханасы және Гарвард университетінің архивтерінде қазақ халқының өмірі, салт-дәстүрі, тарихи оқиғалары туралы құжаттар сақтаулы.
Сондықтан Батыс әлемін зерттеу орталығының құрылуы – тек ғылыми бастама ғана емес, ұлттың тарихи жадын жаңғыртудың, мәдени мұрасын әлемге танытудың стратегиялық қадамы болмақ.
