Ұлттық Банктің бұрынғы төрағасы Григорий Марченко «Купол юрты» YouTube арнасына берген сұхбатында Қазақстанда орын алған ірі девальвациялардың себептері мен олардың экономикаға әсері туралы мәлімдеме жасады. Бұл туралы Todayinfo ақпарат агенттігі хабарлайды.
1994 жылғы теңгенің алғашқы құлдырауы
Марченконың айтуынша, Қазақстандағы ең үлкен девальвация 1994 жылдың ақпанында болды. Сол кезде теңгенің долларға шаққандағы бағамы 3,5 есе әлсіреп, 11-ден 40 теңгеге дейін өскен. Ол бұл девальвацияның негізгі себебі ретінде үкіметтің қате шешімін атап өтті.
«Сол кездегі премьер-министр Сергей Терещенко бастаған үкімет президент Нұрсұлтан Назарбаевты «межзачет» жүргізуге көндірді. Яғни, Ұлттық Банк көп ақша басып шығарып, оны кәсіпорындарға таратады, ал олар бір-біріне қарыздарын өтейді,» – дейді Марченко.
Алайда, ол кезде Ұлттық Банк бұл шешімге қарсы болғанымен, реттеушінің тәуелсіздігі шектеліп, салдарынан маусым айында инфляция 46,5%-ға жетті. Марченко бұл жағдайды «ең қате макроэкономикалық шешім» деп атады.
2014-2015 жылдардағы девальвациялар
Марченко 2014-2015 жылдары орын алған үш девальвацияға да тоқталды. Оның пікірінше, 2014 жылғы ақпандағы теңге құнсыздануы бірқатар ірі экспорттаушы компаниялардың мүддесіне байланысты болды. Ол «Казахмыс», «Казцинк» және Metal Steel компанияларын атады.
«Бұл девальвация 2013 жылы жоспарланған еді. Сол кездегі премьер-министр Серік Ахметовтің Metal Steel компаниясына көмек көрсету жөніндегі іс-қимыл жоспары болды. Бұл жоспарда алтыншы тармақта девальвация көзделген болатын. Біз Нацбанк ретінде қарсы шығып, президентті көндірдік. Бірақ мен қазан айында қызметтен кеткеннен кейін, девальвация орын алды,» – деді Марченко.
Сонымен қатар, ол 2014 жылдың желтоқсанында Ресейде болған 50%-дан аса девальвацияны еске салды. Қазақстан билігі сол уақытта ұлттық валютаның бағамын ұстап тұру үшін $23 млрд резерв жұмсаған. Алайда, бұл шешім қазақстандық тауарлардың екі есе қымбаттауына әкеліп, отандық өндірушілерге үлкен шығын келтірді. Ақыр соңында, келесі девальвация 2015 жылдың тамызында болды.
Теңге бағамын «ұстаған» Нацфонд
Марченконың айтуынша, қазіргі 500 теңге бағамы әлдеқайда ертерек қалыптасуы мүмкін еді. Бірақ теңгені қолдау үшін Ұлттық Банк «Нацфондтың нефтедолларын» пайдаланған.
Бастапқыда Ұлттық Қордың қаражатын жинақтап, пайдаланбау көзделген. Алайда, елдің тұңғыш президенті Нұрсұлтан Назарбаев бұл қаражатты жұмсау туралы шешім қабылдаған.
«Ұлттық Қор активтерін сату арқылы валюта елге келіп, оны Ұлттық Банк тікелей сатып алып, Қаржы министрлігіне бюджетке аударатын. Кейінірек бұл валютаны нарықта сату туралы шешім қабылданды. Егер жылына $5-6 млрд қосымша нарыққа шығарылмаса, теңгенің бағамы 500 теңгеге әлдеқайда бұрын жететін еді,» – деді Марченко.
