Астанадағы жеңіл рельсті көлік (ЛРТ) құрылысы аяқталуға жақын, бірақ бұл жоба әлі күнге дейін дау-дамайдың басты тақырыбы болып отыр. Кезінде елорданың басты инфрақұрылымдық жобасы ретінде мақтанышпен басталған бұл бастама бүгінде жемқорлықтың символына айналып, халықтың ашу-ызасын тудыруда. Todayinfo ақпарат агенттігі бұл мәселенің тарихына, қаржылық шығындарына және елордалықтардың пікіріне үңілді.
ЛРТ: Армандар мен шындықтың арасы
Астанада заманауи қоғамдық көлік жүйесін құру идеясы Қазақстан тәуелсіздік алғаннан бері көтеріліп келеді. 2005 жылы сол кездегі елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың тапсырмасымен «Астананың жаңа көлік жүйесі» бағдарламасы жасалды. 2011 жылы «Астана LRT» компаниясы құрылып, жоба ресми түрде іске қосылды. Тіпті, 2011 жылдың 4 шілдесінде алғашқы капсула салтанатты түрде қаланған еді. Бірақ нақты құрылыс жұмыстары тек 2017 жылы басталды.
Бірақ көп ұзамай ЛРТ жобасы ел тарихындағы ең ірі жемқорлық жанжалдарының біріне айналды. 2013 жылы оның жоғары құнына байланысты құрылыс тоқтатылды. 2015 жылы қытайлық консорциуммен келісім жасалып, жоба қайта жанданды. Алайда, қаражаттың талан-таражға түсуі, техникалық мәселелер мен басқару жүйесіндегі қателіктер бұл жобаны ел бюджетіндегі «қара тесікке» айналдырды.
2019 жылы жемқорлыққа қатысты атышулы сот процестері өтті, бірнеше жоғары лауазымды тұлғалар сотталды, бірақ ЛРТ-ның тағдыры сол күйі белгісіз болып қалды.
Президенттің пікірі: «ЛРТ – қателік, бірақ бұзуға болмайды»
2022 жылғы Қаңтар оқиғасынан кейін Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Мәжілісте сөз сөйлеп, ЛРТ жобасын қатал сынға алды:
«Бұл жоба қарапайым инфрақұрылымдық бастамадан еліміздің беделіне нұқсан келтіретін үлкен мәселеге айналды. Оған қыруар қаражат жұмсалып, халықаралық міндеттемелер қабылданды. Біз бұл жобаның қателік болғанын мойындауымыз керек. Бірақ оны бұзу уақыт пен ақшаның одан әрі ысырапталуына әкеледі. Сондықтан біз отандық және шетелдік сәулетшілер мен урбанистерді тартып, ең оңтайлы шешімді табуымыз керек,» – деді мемлекет басшысы.
Осыдан кейін ЛРТ-ның құрылысын жалғастыру туралы шешім қабылданды, алайда халық арасында бұл жобаға деген сенім жоғалып кетті.
«Жемқорлықтың ескерткіші» немесе қала болашағы?
ЛРТ жылдар бойы түрлі күлкілі мемдер мен әзілдердің тақырыбына айналды. Халық арасында оны «жемқорлық көпірі» немесе «Қазақстанның ең қымбат бетон бағаналары» деп те атайды. Танымал кәсіпкерлер де өз пікірлерін білдіріп келеді.
Мысалы, BI Group құрылыс холдингінің басшысы Айдын Рахымбаев 2022 жылы «ЛРТ-ны өз қаражатына бұзып тастаймын» деп мәлімдеген. Бірақ жою құны тым жоғары болғандықтан, бұл ойынан бас тартты.
Одан бөлек, «Астана LRT» компаниясы да өз атауынан бас тартып, City Transportation Systems (CTS) деп өзгерді. Бірақ бұл ребрендинг халықтың сенімін қайтара алмады.
ЛРТ-ға қатысты апаттар мен қайғылы оқиғалар
ЛРТ тек қаржылық дау-дамайлармен ғана емес, түрлі оқыс оқиғалармен де «әйгілі» болды.
🔴 9 жол-көлік оқиғасы – ЛРТ құрылыс нысандарында автокөліктер бетон бағаналарға соғылған.
🔴 30 көлік зақымданған – Құрылыс алаңдарынан түскен материалдар көліктерге зиян келтірген.
🔴 21 өндірістік жарақат – Оның ішінде үш еңбекті қорғау ережелерін бұзу фактісі тіркелген.
🔴 2023 жылғы маусымда – 43 жастағы ер адам көлігімен ЛРТ тірегіне соғылып, қаза тапты.
🔴 2024 жылғы мамырда – Құрылыс краны құлап, тек сәттілік арқасында адам шығыны болмады.
🔴 2024 жылғы маусымда – «Нұрлы жол» вокзалы маңында ЛРТ құрылысында өрт шықты.
🔴 2023 жылғы қыркүйекте – 38 жастағы ер адам өзін ЛРТ тірегіне асып, өмірімен қош айтысты.
Жоғарыдағы деректер ЛРТ-ның тек қаржы жағынан ғана емес, қауіпсіздік тұрғысынан да көптеген мәселелер туғызғанын көрсетеді.
Бұл жоба ешқашан өзін ақтай ма?
Астана әкімдігі ЛРТ-ны коммерциялық емес, әлеуметтік жоба ретінде қарастыратынын мәлімдеді. Бірақ экономист Расул Рысмамбетов бұл пікірмен келіспейді.
«Егер тариф 500 теңге болса және жолаушылар ағыны 50 мың адамға жетсе, онда жоба жылына 18 млн доллар ғана пайда әкеледі. Ал қазіргі шығын 1,8 млрд доллар. Яғни, бұл қаражатты қайтару үшін 100 жылдан астам уақыт қажет,» – дейді сарапшы.
Оның айтуынша, әлемдік тәжірибеде қоғамдық көлік өзін-өзі ақтамайды, бірақ ЛРТ жобасы бастапқыдан-ақ сәтсіз бастама болған.
«ЛРТ Алматы метросы сияқты құрылысы бітпейтін жобаға айналуы мүмкін. Бірақ оны аяқтау керек, әйтпесе бұл қаржылық шығын одан да көбейеді,» – деп қорытындылады ол.
Халық не дейді?
✅ «Жұмысқа кешігетін болдық. Құрылыс бітпейтін сияқты.» – Иван Котов
✅ «Квартирамды осы маңнан алдым. Бірақ бес жылдан бері тыныштық жоқ. Шулы, лас, әрі қауіпті.» – Ферас Сарсембаев
✅ «Бәрібір іске қосылады, бірақ бұл метро болғанда жақсырақ болар еді.» – Кайрат
Халық арасында ЛРТ-ға деген көзқарас екіге бөлінеді. Біреулер оны қажет деп санаса, басқалары оны «жемқорлықтың символы» деп атайды.
Қорытынды: ЛРТ – қажеттілік пе, әлде сәтсіздік пе?
ЛРТ-ның тағдыры көпшіліктің көкейіндегі өзекті сұрақтардың бірі. Бұл жоба қоғамдық көлік жүйесін жақсартуға арналғанымен, оны жүзеге асыру барысындағы олқылықтар, жемқорлық жанжалдары мен қаржылық тиімсіздігі халықтың сенімін әлсіретті.
Сұрақ біреу: ЛРТ ақыры сәтті аяқталып, қаланың көлік мәселесін шеше ме, әлде Қазақстан тарихындағы ең сәтсіз жобалардың бірі болып қала бере ме?
