«Нүктелік құрылыс», «нығыздағыш құрылыс» терминдері үлкен қалаларда, әсіресе алматылықтарды жалықтырып, бұрыннан бар. Шынында да, сауатсыз, сапасыз құрылыстан мысалдар бар. Алайда, көптеген жақсы үлгілер де бар. Мұны халықаралық тәжірибе де, мысалы Дубай да растайды. Сауатсыз нүктелік және нығыздағыш құрылысты дұрыс құрылыстан не ажыратады? Бұл туралы біз белгілі қазақстандық сәулетші, Қазақстандық компания Ink Architects негізін қалаушы, Британдық сәулетшілер корольдік институтының (RIBA), Американдық сәулетшілер институтының (AIA) құрметті мүшесі, Мәскеудегі халықаралық Сәулет академиясының профессоры және корреспондент-мүшесі Нұрлан Камитовтан өз пікірін білдіруді сұрадық, деп жазады Todayinfo.kz ақпарат агенттігі.
Сұраныс ұсынысты тудырады
Қала қатырылған құрылым емес, ол үнемі дамып отырады. Бұл бүкіл әлемде ғасырлар бойы осылай болды, қазір де солай жалғасуда, мегаполистердің халқы өсіп келеді және билік болашақ туралы ойлануы керек. Дұрыс шешімдер мен идеяларды сауатты орындау қала тұрғындарының өмірін жақсарта алады.
Әдетте, нүктелік құрылыс ауданда белгілі бір ғимараттар, мысалы, әлеуметтік, коммерциялық, кеңсе бөлмелері жетіспеген кезде, жергілікті тұрғындар мен бизнестің сұранысына жауап береді.
Батыста Infill Development термині бар. Бұл бұрын пайдаланылмаған немесе тиімсіз басқарылған аудандарда жаңа ғимараттар салуды білдіреді. Мысалы, бос тұрған өндірістік нысандардың, ескі автотұрақтардың, қараусыз қалған ғимараттардың жерлерінде немесе үйлер арасындағы бос учаскелерде.
Осылайша, жаңа, заманауи жобалар қоғам мен мемлекетке пайда әкелмейтін бос жерлер, тозығы жеткен, ескі ғимараттар орнында пайда болады. Мұндай қараусыз қалған аумақтар санитарлық және қауіпсіздік мәселелеріне байланысты зиян келтіреді — бұл рұқсат етілмеген қоқыс үйінділері, кеміргіштердің көбеюі, қылмыс пен өрт қаупінің жоғарылауы. Олар сонымен қатар қоршаған ортаның деградациясына ықпал етеді және қаладағы өмір сапасын нашарлатады
Жаңа құрылыстар ауданға жаңа өмір әкеле алады, тұрғын үй мен жұмыс жасауға көбірек мүмкіндіктер береді, маңызды әлеуметтік қызметтерді ұсынады, қоғамдық кеңістіктер, коворкингтер, саябақтар, паркингтер, адамдар кездесіп, жаңа идеяларды талқылай алады, балаларды білім алуға, сондай-ақ демалуға, ойын-сауыққа және т. б. заманауи балалар мен спорт алаңдарын құра алады.
Бұл жадайда аудан немесе бүкіл қала ықшам бола бастайды, қаланы құрылыс салынбаған алаңдарға, жасыл аймақтарға кеңейту қажеттілігінсіз көшелер жаңартылады.
Экономикалық тұрғыдан алғанда, қала әкімшілігіне шағын аудандарға қызмет көрсету жеңіл және арзан, ресурстар үнемделеді, көп адамдар үшін инфрақұрылымды құру оңай, өйткені қажетті пункттерге дейінгі қашықтық аса үлкен олмағандықтан, мұнда адамдар көп жаяу жүреді немесе велосипедпен жиі жүреді. Сәйкесінше, автомобильдерге деген қажеттілік азаяды.
Бағыт өмір сапасына
Сонымен қатар, нүктелік құрылыстардағы заманауи құрылыс стандарттары қала тұрғындарының өмір сүру сапасын ойластырылған сәулет, кең пәтерлер мен үлкен терезелер, қауіпсіздіктің ең жақсы технологиялары, балалар мен спорт алаңдары бар аулаларды табиғи, экологиялық материалдармен жаңарту, соңғы ландшафттық шешімдерді енгізу және т. б. арқылы жақсартуға мүмкіндік береді. Халықтың нүктелік құрылыс кезіндегі қажеттіліктерін тек осы көшенің ғана емес, бүкіл аудан мен қаланың дамуын ең дұрысы — 50 және одан да көп жылға болжау, макроанализдеу кезінде ескеру өте маңызды. Бұл жақын болашақта жергілікті халықтың жайлы өмір сүруіне алдын ала жағдай жасауға, барлық қатерлер мен пайда болған сұранысты, тұрғындар санының өсуін ескеруге мүмкіндік береді.
Статистика деректері бойынша, соңғы 25 жылда, мысалы, Алматы халқы ресми түрде 1 млн-нан астам адамға өсті. 2050 жылға қарай алматылықтардың саны 3,6 млн адамға дейін өседі деп болжануда.
Жаңа құрылыстардың салынуы: әлемдік тәжірибе не көрсетті
Батыста орталықтан периферияға дейін азаятын құрылыс тығыз салынған жерлер билікке халыққа жақсырақ қызмет көрсетіп, тұрғындар тығыздығы жоғары аудандарда адамдарды бір кеңістікте шоғырландыру арқылы өз ресурстарын үнемдеуге мүмкіндік береді. Бұл қала тұрғындары үшін қоғамдық көліктің және басқа да қызметтердің магистральдық (орталық) ағындарын құруға мүмкіндік береді.
Халықтың тығыздығы аз, дамыған жеке секторы бар, сирек құрылысты қала дамыған жағдайда автобустар мен троллейбустардың мұндай ағындарын жолға қою қиын. Тәжірибе көрсеткендей, жолдарды көптеген жеке көліктер толтырып, кептелістер жасайды.
Адамдар күн сайын, жұмыс істеуге көбірек мүмкіндіктер, қажетті қызметтер көп жерге баруға мәжбүр болған кезде, тығыз және тығыздығы аз құрылысты аудандар арасында маятниктік көші-қон жиі туындайды. Әдетте, олар, жалпы алғанда, халық үшін барлық қажетті функционалдылық бар, инфрақұрылым, қызмет көрсету, өсу нүктелері дамыған, тығыз құрылысты аудандарда көбірек.
Өздеріңіз білетіндей, маятниктік көші-қон қарбалас уақытта жолдарда кептелістер мен толып жатқан қоғамдық көліктерді тудырады.
Сондықтан қаланың барлық аудандарының теңдей дамуы, өзін-өзі қамтамасыз ете алуы және халық үшін барлық қажетті қызметтер мен ғимараттары, тұрғын үйлері мен жұмыс орындарының болуы өте маңызды.
Ауданда бизнестің, спорттың, мәдени мекемелердің дамуымен, үнемі тазалық пен тәртіпті сақтаумен, адами капиталдың өсуіне әкелетін функциялармен қанықтырумен қатар бүкіл жергілікті қоғамдастықтың даму деңгейінің де өсуі аса маңызға ие.
Мұндай аудан инвестицияларды, жоғары білікті кадрларды тарту орталығына және басқалар үшін прогрестің жақсы үлгісіне айналады.
Мысалы, Америкадағы ең ірі орталықтардың бірі Майами орталығы (АҚШ) ірі жобалар есебінен тұрғын үй кешендерін, қонақүйлерді, конференц-орталық пен дүкендерді,
бизнесті тарту, кәсіби қызметтер, қаржы, сауда және қонақжайлылық саласында жұмыспен қамтуды ұлғайтуды қоса алғанда, сондай-ақ жаңа спорттық және ойын-сауық нысандарын құру арқылы көпфункционалды болып дамуда. Алматыда, жалпы, қоғамға оң әсер ететін, дамудың жақсы мысалдары ретінде ботаникалық бақ, Терренкур, Есентай, Сайран көлінің жағалауы және т. б. жобаларды атауға болады.
Дубай тәжірибесі
Жақсы үлгі ретінде Дубайдағы жаңа құрылыстарды келтіруге болады.
Мегаполис қоғамдық көлікті белсенді пайдалануды ынталандыру және аумақты тұруға тартымды ету үшін, әсіресе метро станцияларының жанында, негізгі көлік тораптарының айналасындағы құрылысты тығыз салады. Бұл жұмысқа, дүкендерге, ойын-сауыққа қысқа уақыт ішінде жетуге болатын «20 минуттық қала» тұжырымдамасы аясында жасалады. Ұзақ сапарларға қажеттілік жоқ, ал жер оңтайлы пайдаланылады. Биік ғимаратарды салу арқылы, мысалы, Бурж-Халифа, шектеулі аумақта көптеген тұрғын үйлер мен коммерциялық үй-жайлар шоғырландырған.
Сонымен бірге, әлемнің ірі мегаполистерінде, мысалы Прагада, тығыз дамуға қарамастан, билік қолданыстағы жасыл аймақтарды сақтауға және тіпті кеңейтуге тырысады.
Қаланы салу кезінде нені ескеру керек?
Әрине, жаңа ғимараттардың барлық деңгейдегі қауіпсіздігі, сондай-ақ оның эстетикасы, оның ішінде ғимараттың пішіні, оның масштабының басқа ғимараттармен ұйқасуы, жергілікті тұрғындар үшін жайлылық мәселелері ауданның болашағын жобалау кезінде ең бірінші талқылануы керек.
Құрылыс мәселесі, оның ішінде инженерлік жүйелерге жүктемесі, эстетикасы, ауданның жалпы стиліне сәйкестігі, ғимараттың ойластырылған қабаты және т. б. ескеріле отырып жан-жақты қарастырылуы керек
Мұнда көп нәрсе жергілікті биліктің де, құрылыс салушылардың да құзыреттілігі мен жауапкершілікпен қарауына байланысты.
Нүктелік құрылысқа тыйым салу қалалардың болашақ дамуы мәселесін шешпейді. Керісінше, бұл қиындықтар тудырады. Адамдар мен бизнес көбірек мүмкіндіктер, даму бар, жаңа аудандар мен өсу нүктелеріне барады.
Сондықтан кем дегенде 50-100 жыл алға болашақты ойлау және жоспарлау маңызды. Бұл бизнеске де, билікке де қатысты.
Тұтастай алғанда, қазіргі әлемдік үрдіс — қала әкімшілігі одан әрі даму перспективасымен тұтас орамдар мен қалаларды салу бойынша сәулет жобаларына халықаралық жарыстар өткізеді. Мысалы, біздің компания Алматыдағы «Батыс қақпа» және «Шығыс қақпа» полиорталықтарының жобаларын, Өзбекстандағы Чирчик өзенінің бойындағы аумақты дамыту жобасын дайындауда, Әзірбайжандағы Баку маңындағы Каспий теңізінің жағалауындағы Sea Breeze Resort курорттық және тұрғын үй кешенінің жобасына қатысуда.
Осылай, Grand Chirchik бас жоспары тұрғын аудандарды, саябақтарды, каналдарды және қоғамдық кеңістіктерді құруды қарастырады. Мұндай аудандар сонымен қатар әлеуметтік нысандар мен қоғамдық көлік аялдамаларының жаяу жүргіншілерге қол жетімділігін, құрылыстың көп функционалдығын, велосипедшілер мен жаяу жүргіншілерге ыңғайлы көшелерді, тұрғындар арасындағы байланысты нығайтуға арналған кеңістіктерді ескереді. Тұрғын үй құрылысының тығыздығы жергілікті бизнес пен қызметтердің дамуына мүмкіндік береді.
Адал сайыс және сапалы кешенді шешімді таңдау құрылыс деңгейі төмен жағдайлардан аулақ болуға және жергілікті халықтың өмір сүру деңгейін бірнеше есе арттыруға мүмкіндік береді.
Қалалардағы халық саны қарқынды өсе беретінін түсіну керек, сондықтан қолданыстағы ғимараттар шегінде тұрғын үй мүмкіндіктерін кеңейту немесе жаңа аудандарды жобалау мәселесі жыл сайын бүкіл әлемде өзекті бола түседі.
Әлемнің көптеген ірі мегаполистерін, оның ішінде Вашингтон немесе Лондонды дамыту тәжірибесі осындай. Осылайша Ұлыбритания астанасында көптеген ірі орталықтар бар, олардың арасында қаржы Сити (City of London), Канари-Уорф (Canary Wharf), саяси және мәдени Вестминстер (Westminster), Саут-Банк Кварталы (Southbank Centre), Ковент-Гарден (Covent Garden), Кингс-Кросс және Клеркенвелл (King’s Cross and Clerkenwell, дизайн және медиа шығармашылық индустрия орталықтарына айналған бұрынғы өнеркәсіптік аудандар) және басқалары.
Осы тұрғыда әлеуетті өсу нүктелеріндегі жаңа құрылыс прогресс пен қаланың жайылу мәселелерін шешудің бір нұсқасы болуы мүмкін.
Негізгі мәселе — тығыздық тепе-теңдігі ғылыми тұрғыдан, жан-жақты, ойластырылған тәсілмен анықталуы керек.
