Жаһандық экономикада салықтық саясат елдің әлеуметтік-экономикалық дамуына тікелей ықпал ететін аса маңызды құралдардың бірі саналады. Әсіресе, ҚҚС-тың дұрыс реттелуі кәсіпкерлікті дамытуға, халықтың әл-ауқатын көтеруге және мемлекеттік бюджет кірістерін арттыруға зор ықпалын тигізеді. Соңғы жылдары Қазақстанда ҚҚС мөлшеріне байланысты қызу пікірталастар жүріп жатыр. Осыған орай, төменде ұсынылған дифференциалды ҚҚС жүйесін енгізу – бизнесті қолдап, әлеуметтік топтарды қорғап әрі бюджетке түсетін кірісті арттыратын кешенді қадам деп қарастыруға болады. Бұл туралы әлеуметтік желіге Шыңғыс Айнабеков жазды, деп хабарлайды Todayinfo.kz.
1. Базалық ставканы 10%-ға төмендету
Қолданыстағы мөлшер: Қазіргі уақытта елімізде ҚҚС мөлшері 12%-ды құрайды.
Ұсыныс: Бұл көрсеткішті 10%-ға дейін төмендету.
Негізгі артықшылығы:
- Бизнеске салынатын салықтық жүктеменің азаюы: Кәсіпорындар үшін салықтық ауыртпалықтың жеңілдеуі олардың қаржылық ресурстарын босатып, реинвестиция жасауға мүмкіндікті арттырады. Бұл – шағын және орта бизнес өкілдеріне де, ірі компанияларға да маңызды қолдау.
- Инфляцияны тежеу: ҚҚС мөлшерінің төмендеуі тауарлар мен қызметтердің бағасына ықпал етеді. Жалпы нарықта бағаның шарықтауына тежеу қойылып, халықтың сатып алу қабілеті сақталады.
- Кәсіпкерлікті ынталандыру: Салықтық жүктеме төмендесе, жаңа бизнес бастайтындарға да, әрекет етіп жатқан кәсіпорындарға да тиімді жағдай туады. Нәтижесінде, өндіріске, инновацияға, жаңа жұмыс орындарын ашуға деген ынта артады.
2. Әлеуметтік маңызды тауарлар мен қызметтерге 5%-дық жеңілдікті ставка
Қолданыс аясы:
- Тұрмысқа ең қажетті азық-түліктер (нан, сүт өнімдері, жарма, жеміс-көкөніс және т.б.)
- Дәрі-дәрмектер мен медициналық қызметтер
- Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы (ТҮКШ)
- Халыққа аса қажетті басқа да әлеуметтік секторлар
Мақсаты: Негізгі тұтыну тауарларына салынатын салықтық ауыртпалықты азайта отырып, бағаны қолжетімді деңгейде сақтау.
Артықшылықтары:
- Халықтың осал топтарын қорғау: Әсіресе, табысы орташа және төмен отбасыларды инфляциялық қысымнан сақтау үшін базалық қажеттіліктерге салық жүктемесін азайту аса маңызды.
- Әлеуметтік тұрақтылықты нығайту: Тұрғындардың негізгі тұтыну тауарларын қолжетімді бағамен сатып алу мүмкіндігі әлеуметтік наразылықтың алдын алып, ел ішіндегі тұрақтылыққа ықпал етеді.
- Ұзақ мерзімді экономикалық пайда: Денсаулық сақтау мен білім беру сияқты салаларда қызметтердің арзандауы елдің адами капиталын дамытып, тұтастай экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттырады.
3. Люкс және зиянды тауарларға 20–25% жоғарылатылған ставка
Қолданыс аясы:
- Люкс санатындағы тауарлар (қымбат автомобильдер, зергерлік бұйымдар, премиум сағаттар және т.б.)
- Алкоголь мен темекі өнімдері
- Байлық пен сән-салтанатқа бағытталған элиталық қызметтер (VIP-туризм, премиум-нарықтағы жылжымайтын мүлік, т.б.)
- Ресурс өндіру саласы мен шикізат экспорттау
- Игорлық және кейбір қаржылық қызметтер (инвестициялық компаниялар, хедж-фондтар, ломбард және т.б.)
Мақсаты: Мемлекеттік қазынаға түсетін түсімді арттырып, бюджет тапшылығын болдырмау және қоғамдағы салықтық әділеттілікті қамтамасыз ету.
Артықшылықтары:
- Табысы жоғары топтардың жауапкершілігі: Тұрмысы жақсы топ немесе ресурстарды экспорттаушылар ел экономикасына үлесін көбірек қосады.
- Денсаулық сақтау мен әлеуметтік қорғау шығындарын өтеу: Алкоголь және темекі сияқты зиянды өнімдерге салынатын жоғары ҚҚС мөлшері денсаулық сақтау саласын қолдауға қосымша қаржы бөлуге мүмкіндік береді.
- Негізгі тауарларға бағаның өсуіне әсері аз: Жоғары салық ставкасы әлеуметтік маңызы бар тауарларға емес, көбіне “люкс” санатына тиесілі болғандықтан, жалпы халық тұтынатын өнімдер бағасына бірден ықпал етпейді.
4. ҚҚС бойынша міндетті тіркеу шегін 78 млн-нан 150 млн теңгеге дейін көтеру
Негізгі маңыздылығы:
- Микро және шағын бизнеске қолдау: 150 млн теңге айналымға жетпеген кәсіпкерлер ҚҚС есептеуден босап, есеп-қисапқа кететін уақыт пен шығынды үнемдейді.
- Әкімшілік ауыртпалықты жеңілдету: Бухгалтерлік есепті жүргізудегі талаптар жеңілдесе, кәсіпорындар өздерінің негізгі жұмыстарына, яғни сапалы өнім өндіру мен қызмет көрсетуге, көбірек назар аударады.
- Шаруашылық белсенділікті ынталандыру: Шағын кәсіпорындар көп жағдайда экономиканың ең белсенді қозғаушы күші болады. Оларға қойылатын салықтық жеңілдіктер ел ішіндегі кәсіпкерліктің дамуына ерекше серпін береді.
5. Экспорттаушылар мен IT-компаниялар үшін ҚҚС-ты жеделдетіп қайтару
Мақсаты: Еліміздің шикізаттық емес секторын күшейту және инновациялық, жоғары технологиялы кәсіпорындарды қолдау.
Механикасы:
- Экспорттаушы компаниялар шетелге өнім шығарар кезде төлеген ҚҚС бөлігін тездетіп қайтарып алады, бұл олардың бәсекеге қабілеттілігін арттырады.
- IT-компаниялар үшін жеделдетілген процедуралар – стартаптар мен технологиялық кәсіпорындардың дамуына қосымша ынталандыру.
Нәтижесі:
- Экспорттың көбеюі: Отандық өнімдердің сыртқы нарықта бағасы қолжетімді болып, сауда көлемі ұлғаяды.
- Инновациялық әлеуеттің өсуі: IT-саласын қолдаудың арқасында жаңа өнімдер мен қызметтер пайда болады, бұл Қазақстан экономикасын әртараптандыруға және жаһандық нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін нығайтуға септігін тигізеді.
Жоғарыда сипатталған дифференциалды ҚҚС жүйесін енгізу бірнеше маңызды мәселені кешенді түрде шешуді көздейді:
- Әлеуметтік әділеттілік: Табыс деңгейі төмен және орта топ өкілдері тұтынатын тауарларға төмен ставка белгілеу арқылы халықтың әл-ауқатын сақтау.
- Бизнесті дамыту: Салықтық жүктемені оңтайландырып, әкімшілік талаптарды жеңілдету арқылы кәсіпкерлік секторды қолдау.
- Бюджет кірісін арттыру: Люкс немесе зиянды тауарларға жоғары ставка қою, шикізат және игорлық секторлардан түсетін салықты ұлғайту есебінен мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігін толықтыру.
- Экономиканы әртараптандыру: Экспорттаушылар мен IT-компанияларға жеделдетілген қайтарым жүйесін ұсыну арқылы жаңа салаларды көтермелеу, инновация мен технологияны дамыту.
Салықты басқару саясаты ел ішіндегі экономикалық және әлеуметтік бағыттардың дамуына жол ашады. Қазақстанның қазіргі жағдайда шикізаттық тәуелділіктен арылып, жаңа технологиялар мен өндірістік секторды дамытуға тырысып отырғанын ескерсек, ҚҚС ставкаларын саралау – заман талабына сай әрі дәл кезінде жасалатын шешімдердің бірі. Бұл модель бизнестің гүлденуіне жол ашып қана қоймай, қарапайым халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартуға да септігін тигізеді.
