«Әке – асқар тау, ана – етегіндегі бұлақ, бала – жағасындағы құрақ» дейді халық мақалы. Расында, әке — отбасының тірегі, ұрпағына панасы. Таусыз жерде де бұлақ ағады дейді, бірақ таудан бастау алған бұлақтың суы ерекше қуатты, ал құрақ сол тасқынды судың жағасында жайқалып өседі. Мұндағы тау – әке, бұлақ – ана, құрақ – бала. Бұл астарлы бейнелеу қазақ қоғамында әкенің орны қашан да биік екенін аңғартады.
Ендеше, қазақы тәрбиеде әкенің отбасы мен бала өміріндегі рөлі қандай болған, бүгін қалай өзгерді? Әке болу бақыты мен жауапкершілігі туралы ойланып көрелік.
Қазақ қоғамындағы әкенің дәстүрлі рөлі
Ертеден патриархалдық тәртіп үстем болған қазақ қоғамында әке отбасы басшысы саналған. «Әке – үйдің отағасы» деп, әр шаңырақта әкені ерекше құрметтеген. Әке отбасын асыраушы, барлық мүшелерінің тірегі, қорғаушы қамқоршысы әрі ақыл айтатын тәлімгері ретінде танылды.
Қазақ халқында баланың дүниеге келуі әке-шеше үшін ең үлкен қуаныш саналған. Әсіресе ұл бала туған кезде «тұқымымыздың жалғасы, шаңырақ иесі туды» деп ерекше атап өтетін болған. Ұрпақ жалғастырушы деп ұлды қадірлегені сондай, ер бала дүниеге келсе, шілдехана жасап ат шаптырған; ал біреу қайтыс болса «артында баласы бар ма еді?» деп сұрап, бар болса «орнында бар оңалар» деп жұбату айтқан. Бұл сөзде әке өлсе де ұрпағы қалса, әулеттің аты өшпейді деген терең үміт бар. Сөйтіп, әке – тек бір жанұяның ғана емес, бүкіл ұрпақтың, ата тегінің жалғастырушысы ретінде бағаланған.
Дәстүрлі тәрбиеде әке отбасындағы тәртіптің сақталуына жауапты болды. Қазақы ортада «әке тұрғанда ұлға сөз жоқ, шеше тұрғанда қызға сөз жоқ» деген тәртіп орнаған. Үлкендер алдында ізеттілік сақтау – балаға қойылатын басты талап. Әке келгенде үйдегілер орындарынан тұрып, сәлем берген, әке сөйлегенде балалар әнтек тыйыла қалған. Осындай қағидалар арқылы әке отбасында құрметтелетін ең үлкен тұлға дәрежесіне көтерілген.
Әкенің мінез-құлқы, басқа адамдармен қарым-қатынасы, тұрмыстағы өнері мен білімі – бәрі баланың көз алдындағы үлгі өнеге. Шынында да, «әкеге қарап ұл өсер, шешеге қарап қыз өсер» деп, перзенттің болашағын ата-ана жүріс-тұрысымен байланыстырған. Әке әдебі, әке берген тәлім үйдегі балалардың характерінің қалыптасуына тікелей әсер ететіні сөзсіз.
«Мыңдаған жылдық тарихы бар дәстүрлі отбасындағы әкенің рөлін халқымыз “отағасы” деген бір ауыз сөзбен бекіткен. Сондықтан, қазақ қызы күйеуге шығарда оны “пәленшенің етегінен ұстады” дейді.Яғни еркектің етегінен ұстады дейді. Бұл отбасындағы еркектің жетекші рөлін көрсетеді.Яғни, ержігіт отбасы қожайыны , отбасы тағдырына тікелей жауапты тұлға, жолбасшы екенін көрсетеді.Керекті жерінде отағасы ашу да шақырады. Өйткені ол осы отбасы үшін жауапты. “Ашусыз еркекті албасты басады “ делінген сондықтан.Еркек ең алдымен Құдай қосқан қосағы -әйелі үшін жауапты. Ол өл-өлгенше жарының қорғаны. Сондықтан да “Жан қимақ болса да, жар қимақ жоқ” деген халқымыз. Жарың үшін жаныңды қиясын деген сөз. Отбасында әйел де, еркек те ұл баланы қыз баланың қорғаны етіп тәрбиелеген. Ал, әке үйдің айбаты, абыройы болуға тиіс. Сондықтан, отанасы ұл мен қызын әкеден бұрын сөйлемеуге, әкеден бұрын асқа қол созбауға тәрбиелеген. Бүгінде пәлен жерде ұлы әкесін сабапты дегендей сұмдықты жиі естиміз.Бұған тек ғана тәлім-тәрбиеден махрум болған ұл ғана емес, сол ұлға үлгілі әке бола білмеген әке де кінәлі деп білеміз.Кеңестік құдайсыз қоғамнан шыққан атеист әкелер осындай құдай атқан ұлдарды “тәрбиеледі” . Не ексең соны орасын.Ондай “тәлім” алған ұрпақтың арасынан әкеге қол жұмсайтын антатқандар шыға бастады» дейді Қазақстан халық жазушысы Смағұл ЕЛУБАЙ.
Халық даналығындағы әке тәрбиесі
Халқымыз әке рөлін қаншалық биік бағалағанын тілдік мұрасына да сіңірген. Мәселен, «әке – бәйтерек, бала – жапырақ», «әке – балаға үлгі» деген мақалда әкені алып бәйтерекке теңейді де, бала сол ағаштың жапырағындай әкенің нәрімен өсіп-жетілетінін аңдатады. Қазақта бір шаңырақтың ұлы тәрбиелі, өнегелі азамат болып өссе, «оның әкесі жақсы кісі еді, көргенді жерден шыққан ғой» дейді екен. Яғни, әке тәрбиесінің ізгілікті болғаны бала мінезінен көрініс табады деп білген. Ал баласы қисық кетсе, қазақ оны бірден әкеден көрмеген: «баланың жақсысы – әке мен шешенің мерейі, жаманы – халықтың шері» деп, тәрбиені түзетуге тырысқан. Сәл қаталырақ айтылғанда, «балаң тентек болса, үйіңнен көр; жігітің тентек болса, биіңнен көр» деген де сөз бар. Бұлардың барлығы әке-шеше тәрбиесінің маңызын көрсететін халықтық өсиет, ұлағатты өнеге.
Әке тәрбиесінің мәнін ашатын әйгілі мақалдың бірі – «Әке көрген оқ жонар, шеше көрген тон пішер». Мағынасы: бала әкесі не істесе, соны үйренеді; қыз шешесінің ісін көріп өседі. Әкеден жақсы өнеге көрген ұл қолөнерге, аңшылыққа, ептілікке үйреніп, ертең өзі де оқ жонып, құрал жасайтын азамат болады. Ал шешеден тағылым көрген қыз үй шаруасына бейімделіп, ton піше алатын ісмер болады. Осы нақыл атадан балаға өнер мұра болып жалғасатынын дәлелдейді. Шынында, қазақ әкелері өз білген барлық өнерін баласына үйретіп, ұлын мерген, аңшы, құсбегі, зергер сияқты «сегіз қырлы, бір сырлы» азамат етіп шығаруға тырысқан. Мысалы, өнері атадан балаға жеті атасына дейін жалғасқан әулеттер қазақ тарихында аз болмаған. Сол себепті халқымыз «атадан бала тумас болар ма, ата жолын қумас болар ма» деп, әкенің жолын қуған перзентті мақтан тұтқан.
Смағұл Елубайдың пікірінше: «Бұл апаттан арылудың жалғыз жолы халық совет заманында жоғалтқан өз Құдайын қайта табуы керек.Бұ жәйлі ұлы сұпы Аллаяр: “Бір үй толған жансың, иманың кәміл болмаса бір-біріңе дұшпансың” деп кеткен, ғасырлар бұрын. Ал , отбасындағы ана рөлі жөнінде дініміз “ Ұжмақ ананың аяғы астында” дейді.Отбасындағы әйел рөлін бұдан артық айту мүмкін бе?! Мүмкін емес. Үйлеріңізге Алланың нұры жаусын, Алланың назары түссін ағайын!»
Ұл мен қыз тәрбиесіндегі әкенің жауапкершілігі
Әр халықта тәрбиенің жынысқа қарай бөлінуі болады. Қазақ дәстүрінде «ұл бала тәрбиесі – әке меншігінде» деп санаған. Ер баланы кішкентайынан атқа мінгізіп, құс салуға, мал бағуға, шаруаға баулыған. Әке ұлына өзінің бар өнерін үйретіп, оны өмірге қажетті барлық тіршілік құралын меңгеретін етіп тәрбиелеген. Жас күнінен «сен ертең үйдің иесісің, болашақ әкесің, отбасының асыраушысысың» деп құлағына құйып өсірген. Әкенің қатты айтқан бір сөзі ұл үшін заң болған, оны екі етуге болмайтынын ұлдары түсініп өскен. Ұлын ұялтып намыстандыру үшін «Жігітке жеті өнер де аз», «Ердің атын еңбек шығарар» сияқты қамшы сөздерді де пайдаланып отырса керек. Осылайша ұл балаға болашақ отағасы, ел қорғайтын азамат деп қарау – әкенің басты жауапкершілігі саналған.
Ал қыз бала тәрбиесі көбіне анаға жүктелгенімен, әкенің де қыз өсірерде ескерер ерекше міндеттері бар. Психолог мамандардың айтуынша, толыққанды әке қатысқан отбасында өсетін қыздың бойында нәзіктік, ұяңдық, сыпайылық қасиеттері ерте қалыптасады. Қызының қылығы, келешек жарымен қарым-қатынасы, болашақ ана ретіндегі өзін-өзі танытуы – көп жағынан әкенің қыз балаға деген қарым-қатынасына тәуелді екен. Ерке қыз баласын әке әрдайым назарында ұстап, жетістігі болса мадақтап, еркелетіп отырса, оның өзіне деген сенімі артады. Халық «қыздың жолы жіңішке» деп, қызға қырық үйден тыйым жасағанымен, тым қаталдықпен қорқыту дұрыс емес екенін өмір тәжірибесі көрсеткен. Затында, қыз бала үшін әке әрдайым асқар таудай биік тұлға болуы керек. Әке ашуының өзі жүз жанның ақылынан күшті: «қызды жамандықтан тыю үшін әкенің ыстық махаббаты ананың қырық ақылынан да артық» дейді. Сондықтан қыз бала теріс әрекетке барып қойса, әке қатты зекіп, қол көтеріп жазалағаннан гөрі, қабағымен-ақ наразылығын көрсетіп, сабырмен түсіндірсе тиімдірек. Мысалы, «қызым, бұл қылығың дұрыс емес, саған жараспайды» деп жай ғана ескерту – жас жүрекке қатты тиеді, әрі қыз әкесін жерге қаратпауға тырысып өседі.
Қорыта айтқанда, ұлды тәрбиелеуде – қаттылықпен шыңдау, қыз тәрбиесінде – мейіріммен әлпештеу басымдау болса, әкенің сол парызды орындаудағы басты қаруы – өз үлгісі мен сүйіспеншілігі.
Қазіргі замандағы әке рөлінің өзгеруі
Заман өзгерген сайын отбасы құрылымы мен әке бейнесі де жаңаруда. Бүгінде көпшілік арасында «жаңа заман әкелері» деген ұғым пайда болды. Бұрынғы ата-бабаларымыз мал соңында дала кезіп, тіршіліктің қамымен жүріп балаларын көбіне еңбекке баулып тәрбиелесе, кеңестік кезеңде әкелердің бала тәрбиесіне қатысы мүлдем кеміп кетті деуге болады. Өйткені қоғам идеологиясы әкені тек сыртқы ірі істерге бағыттап, отбасының ұйытқысы ана болуға тиіс деп санады. Кешегі кеңестік дәуірде шаңырақтағы жылулық «анасыз, баласыз болмайды, ал әкесіз болады» деген қате түсінік қалыптасты. Соның салдарынан әке образын ұрпақ санасында көмескілендіруге жол берілді. Ал тәуелсіздік алғаннан кейін қоғамда әкелік тәрбиенің рөлі қайта жандана бастады.
Қазіргі жас әкелер өткен буынға қарағанда бала тәрбиесіне белсендірек араласатыны байқалады. Мысалы, қазір көшеде бесікарбамен баласын серуендетіп жүрген немесе ойын алаңында ойнап жүрген әкелерді жиі көресіз. Кейбірі тіпті перзентханадан баланы перзентімен бірге қарсы алу, баланың қасында серіктес болып босану, Жұмыстан декреттік демалыс алу сияқты іс-әрекеттерге дейін барады. Бұрын ондайды елестету қиын болатын. Әкелер тек «қамқоршы, асыраушы» рөлінде қалып, бала күтімі, үй ішіндегі тірлік «әйелдің жұмысы» саналып келді. Қазір қала өмірі, ақпараттық қоғам бұл шектеуді жойып, ер мен әйелдің міндеттері бөлісіп атқарылатын жағдай көбейді. Көптеген отбасыларда ата-ана екеуі де жұмыс істейді, екеуі де бала тәрбиесіне уақыт бөлуге тырысады. Мұның жақсы жағы – бала әке мейірімін көбірек сезінеді, оған ер азаматтың үлгісі күнделікті көрініп өседі.
Дегенмен, әке рөлінің өзгеруі тек прогрессивті түрде емес, кейбір күрделі мәселелерді де ала келді. Бүгінде бала тәрбиесінде әкенің орнын әлі де толықтыра алмай жүргеніміз рас. Статистикаға көз салсақ, мектептегі ата-ана жиналыстарына қатысатындар арасында әкелердің үлесі мардымсыз. Баланы қосымша үйірмелерге апару, сабағына көмектесу көбіне анасының мойнында қалады. Әсіресе ажырасу көбейген заманда балалардың әкесіз өсуі өзекті проблемаға айналғаны жасырын емес. Жұмысбасты әкелердің көбеюі де назар аудартатын жайт. Көптеген әкелер басына түскен негізгі міндеті – жанұяны материалдық қамтамасыз етуді мінсіз атқаруға тырысамын деп, балаларының өсіп келе жатқанын байқамай қалады. «Әкелердің жұмыспен басы қатты айналып, балаларының қалай ержеткенін байқамай қалады; кештеу қолым босағасын айналысам деп үміттенеді. Алайда бұл – өзін өзі алдау. Нәресте күнінен уақыт бөлмесең, ертең кеш болады» деп ескертеді осы мәселемен айналысатын сарапшылар. Шынында, бала кезіңде бірге уақыт өткізбеген әке мен бала есейгенде сырласа алатын дос бола қоюы қиын.
Қазіргі цифрлық дәуір де әке мен бала байланысына жаңа сынақтар қойып отыр. Ғаламдану үдерісі, агрессивті информатизация (цифрландыру) және жаппай урбанизация дәстүрлі қазақы ортаға тән отбасылық тәрбие үлгілерін өзгеріске ұшыратты. Теледидар мен интернеттің, смартфондардың заманында балалар да, ата-аналар да экранға телміріп, бір үйдің ішінде отырып бір-бірімен аз сөйлесетін болды. Эмоционалдық жақындықты сақтап қалу үшін қазіргі әкелерге саналы түрде күш салуға тура келеді. Баламен күнделікті әңгімелесу, бірге ойын ойнау, серуендеу – осы қарапайым іс-әрекеттерді әр әке әдетке айналдыруы қажет. Егер отағасы жұмыстан қолы босамай, бала тәрбиесін толығымен анасына жүктеп қояр болса, онда отбасының бір қанаты жоқ сияқты кемшін болмақ. Сондықтан жаңарған заманда да әке – отбасы тәрбиесіндегі орнын ешкімге бермеуі тиіс.
Жақсы әке қандай болуы керек?
Әке болу – жүрек жылуын, уақыт пен қажыр-қайратты қажет ететін жауапты жұмыс. Үйдегі балалар әкені тек «ақша тауып әкелетін адам» деп қана танып өссе, онда ол тәрбиеде бір нәрсе жетіспейді деген сөз. Отбасында әр баланың тұлға болып қалыптасуына әкенің қатысуы мен әсері орасан. «Әке – отбасының темірқазығы», яғни әке бағыт беруші жұлдыз іспетті.
Жақсы әке болу үшін ең алдымен, өзінің жақсы қасиеттерімен үлгі көрсету қажет. Бала әке айтқан ақылдан гөрі, жасаған ісіне көбірек мән береді. «Балаға радио сияқты құр сөздің қажеті жоқ, оның санасына мың сөзден бір жақсы іс әлдеқайда өтімді» делінген тәрбиелік нұсқауда. Демек, әке алдымен өзі дұрыс әрекет етіп, сөз бен ісі бір адам болуға тиіс. Егер әке баласына шылым шекпе деп өзі темекі тартып отырса, не балам кітап оқысын деп өзі телефоннан бас алмаса – мұндай екіжүзділікті бала тез аңғарады. «Әдетте, әке отбасында шынайы болмысын көрсетеді, балаға да сол керек: ол әкенің әрбір сөзі мен қимылын қалт жібермей қадағалап, айна-қатесіз қайталап өседі» деп жазады мамандар. Яғни, бала үшін әкенің елеусіз деген әрекетінің өзі маңызды. Сондықтан, үлгілі әке ең алдымен өз мінез-құлқын тәрбиелеген адам.
Жақсы әкенің тағы бір сипаты – мейірім мен қаталдықты тең ұстануы. Шектен тыс қаһарлы, дүрсе қоя беретін қатал әкені бала іштей сыйлағанымен, жүрегіне жақын тарта алмайды. Ал тым ырыққа жібере беру де зиян: ондайда бала өзімшіл болып өседі. Ендеше әр істің өлшемі бар. Пайғамбарымыз Мұхаммедтің (с.ғ.с.) «баланы 7 жасқа дейін патшаңдай сыйла, 15 жасқа дейін құлыңдай жұмысқа сал, 15-тен кейін досыңдай сырлас» деген тәмсілі де әке тәртібінің эволюциясын көрсетеді. Бастапқыда мейірім мен қамқорлық бірінші орында болса, балалық шақтан өте еңбек пен тәртіпке баулу алға шығады, ал кәмелетке жеткен соң балаңызбен дос бола білу – әке өнері.
Жалпы, әке жұмсақтығы бала-шағаның жанын жадыратып, үй ішіне жылу сыйлайды. Әкелік мейірімді көріп өскен бала өзгеге де қайырымды болады, бауырмал, мейірбан болады. Керісінше, үйінде күні-түн ұрыс пен зеку естіп өскен бала ынжық, жігерсіз немесе тым қайырымсыз қатал мінезді болып қалыптасуы мүмкін. Сондықтан дана ата-бабаларымыз «қандай қаталдық болса да, өз баласына әкенің мейірімі жетпіс кісінің ақылынан асып түседі» деп, әке махаббатына тең келер күш жоқ екенін айтқан.
Әрине, жұмсақ болу мейірімді әкенің қасиеті, бірақ қажет кезінде қаталдық та таныта білу керек. Бала бұзықтық жасап, шектен шығып бара жатса, әке дер кезінде тоқтау салуға міндетті. Шектен тыс бостандық беру баланы ерке-шолжаң етіп жібереді. Ендеше, әке жақсылыққа баулып, жамандықтан тыя білетін әділ тәрбиеші болуы қажет.
Сонымен қатар, нағыз әке баласына тек әке ғана емес, адал дос бола білуі керек. Әкеге шынайы досы ретінде сеніп өскен бала қандай мәселе туса да сырын айта алады, ақыл сұрай алады. Ол үшін әке баламен кіші кезінен ашық сөйлесіп, оны жақсы көретінін жиі білдіріп отырғаны жөн. Әсіресе, қыз баланың назарға бөленгісі келгіш нәзік көңілі үшін әке тарапынан айтылатын мақтау мен жылы сөздің маңызы үлкен. Мысалы, қызыңыз сабағынан жақсы баға алып келсе, немесе бір жетістікке жетсе, әкесі ретінде бір ауыз жылы лебіз айту оны қанаттандырып тастайды. Өмір көрсеткендей, әке махаббатын сезініп өскен қыз бала оң-солын таныған шақта «әкемді ұятқа қалдырмаймын» деп талай жаман қадамнан тиылады. Сол сияқты, ұл бала да әкесін өзіне үлгі тұтып өссе, теріс жолға түсуден бойын аулақ салуға тырысады.
Ақырында, жақсы әке болудың ең басты шарты – уақыт пен көңіл бөлу. Балаға әлемнің бар байлығын үйіп-төксеңіз де, ата-ана болып бірге өткізген уақыттың орны толмас. Кейбір әкелер «мен ештеңеден мұқтаж қылмай, тамағын тауып беріп, киімін алып беріп отырмын, соның өзі жетеді» деп ойлайды екен. Шындығында, баланың материалдық қажеттіліктерін қамтамасыз ету – әкенің тек бастапқы парызы, оған қосымша тәрбиелік міндеттерді де атқаруы тиіс. «Әке – өз үйінің патшасы» дегенмен, патша болу деген баламен байланыссыз, араласпай қойып бұйрық берумен шектелмейді. Ең жақсы патша – өз халқын жақын білетін, сөзіне құлақ асатын патша. Сол сияқты, ең жақсы әке – баласының жан дүниесін түсінуге уақыт тапқан, перзентінің қызығы мен қиындықтарына ортақтаса алған әке. Бүгінгі балаңыздың балаша күлкісі, ойындары ертең есейгенде естелікке ғана айналады. Сондықтан баламен өткізген әр сәтіңіз бағалы. Әке мен бала арасындағы берік эмоционалдық байланыс та сол ортақ өткізген уақыт пен шынайы әңгімеден құралады.
Қазақ тарихындағы өнегелі әкелер
Қазақтың шежіре, аңыз-қиссаларында әке мен бала арасындағы тағылымды оқиғалар көп ұшырасады. Мысалы, XII ғасырда өмір сүрген Қарахан баба ел арасында аса қадірлі, әулие кісі ретінде танылған деседі. Оның тұрған кесенесін халық күні бүгінге дейін «Әулие ата» күмбезі деп құрметтеп келген. Халық санасында осындай әулие аталар рухани әке, қорған, пана бейнесінде қалған. Демек, қазақ ұғымында өз жұртын адалдық пен мейірімге жетелеген тұлғаға «әке» деген абыройлы атақ беріледі.
Бұған қоса, тарихта билеуші әкелердің өз перзенттеріне берген тәрбиесі елдің тағдырын өзгерткен мысалдар да бар. XV ғасырдағы Қазақ хандығының негізін салушы Әз-Жәнібек хан өз балаларына, соның ішінде ортаншы ұлы Қасым сұлтанға, ел басқарудың қыр-сырын үйреткен деседі. Нәтижесінде, Жәнібектің ұлы Қасым хан ата жолын қуып, Қазақ хандығын күшейткен ұлы хан болып тарихта қалды. Қасым хан елге әділ заңдар жүйесін орнатты – ол заңдар «Қасым ханның қасқа жолы» деген атпен белгілі. Бұл да әке көрген ұлдың елге жасаған жақсылығының бір көрінісі болса керек.
Жақын заман тарихынан да үлгілі әкелерді көп табамыз. XX ғасырдың басында қазақтың оқыған элитасы қалыптасты. Сол Алаш зиялыларының көбінің түп негізіне үңілсек, артында берік ата тәрбиесі тұрғанын көреміз. Айталық, қоғам қайраткері Мұстафа Оразайұлы (Оразаев) сияқты азаматтың жетілуіне әкесі Ахмет ишан Оразайұлының берер тәлімі ерекше рөл атқарған. Ахмет ишан баласын жасынан медреседе оқытып, жоғары білім алуына жол ашқан. Мұстафа Бұхарадағы діни мектептен соң Уфа қаласындағы әйгілі «Ғалия» медресесінде Мағжан Жұмабаевпен бірге оқыды. Жасынан көкірек көзі ашылған ол кейінірек «Қазақ» газетін шығаруды ұйымдастырушылардың бірі болды, Алашорда үкіметінің үндеу хаттарын жазуға атсалысты. Мұндай ұлтжанды тұлғаның қалыптасуына, сөз жоқ, әкенің сіңірген ізгі тәрбиесі ықпал еткені анық. Баласына туа біткен қабілетін ашу үшін жағдай жасау, білімге баулу – бүгінгі әкелерге де өнеге боларлық үлгі.
Қазақ тарихында әкенің балаға қалдырған тағылымы туралы тағдырлы оқиғалар аз емес. Мысалы, әйгілі Мағжан ақынның «Мен жастарға сенемін» өлеңінде: «Арыстандай айбатты, Жолбарыстай қайратты – Қырандай күшті қанатты, Мен жастарға сенемін!» деген жолдары бар. Осы жігерлі жырды Мағжан әкесінен естіген өсиеттен алған деседі – әкесі Бекен баласын кішкентайынан «арыстандай айбатты бол, жолбарыстай қайратты бол» деп намыстандырып өсірген екен. Сол тәрбие Мағжан жүрегінде от беріп, өскенде ұлт рухын жырлаған ақын болды.
Сол сияқты, Абайдай ұлы ойшылды тәрбиелеп өсірген Құнанбай әке тұлғасы да ерекше назарға лайық. Қатал да талапшыл, әділ де қайырымды болған Құнанбай өз балаларына, әсіресе Абайға білім алуға мүмкіндік беріп, ел басқарудың жауапкершілігін ерте жүктегені белгілі. Абай кейін әкесінің ел билеудегі әдіс-тәсілдерін сынағанымен, оның көрегендігі мен ұйымдастырушылық қабілетін жоғары бағалаған. Осындай нақты мысалдар «әке көрген тон пішер» деген тәмсілді тағы бір дәлелдей түседі.
Тұжырымдай келе айтарымыз: әке – отбасының тірегі, ұлтын тәрбиелеуші бірінші тұлға. Жанұядағы әке тәрбиесі – ұрпақ тәрбиесі, ал ұрпақ тәрбиесі – ұлт болашағы. Әке өз шаңырағында қандай құндылықтарды орнықтырса, ертең өскелең ұрпақ сол арқылы бүкіл қоғамның келбетін қалыптастырады. Бүгін біз баланы мектепте не қоғамда қалай тәрбиелейміз деп көп алаңдаймыз, әрине, ол да маңызды. Бірақ ұмытпайық: тәрбие атаулының бастауы – өз үйіміздің табалдырығынан басталады. Әке – сол тәрбиенің алтын діңгегі.
Әр баланың жүрегіне жол таба білген әке ғана отбасын πραγμα мәнінде бақытты ете алады. Қазіргі уақытта көптеген әкелер осы міндетін терең түсініп, балаға бар мейірін төгіп өсіруге күш салуда. Дегенмен, «мен отбасым үшін жауапкершілігімді толық атқарып жүрмін бе?» деген сауал әрбір әкені ойландыруы керек. Ұрпағыңыздың ертеңі сіздің бүгінгі берген тәрбиеңізге тікелей байланысты. Ендеше, сіз өз балаңызға қандай үлгі көрсетіп жүрсіз? Бұл сұрақтың жауабын әр оқырман өзі саралап, түйіндегені абзал…
Қорытып айтсақ, әке – шаңырақтың тірек columns, отбасы бақытының кепілі. Әке тәрбиесімен өскен ұл-қыз – елінің нағыз азаматы болып ержетеді. Ұлттық тәрбиеге берік, рухы күшті, тәрбиелі ұрпақ өсіру – ең алдымен әкенің қолындағы аманат. Әке – асқар тау, оған қарап өскен бала биіктікті аңсап, өр рухты болып қалыптасады. Ертеңгі елдің қамын ойлайтын қайраткер де ең алдымен үйдегі жақсы әкенің қолынан шығады. Осыны жадымызда ұстап, әрқайсымыз қадірлі әке, қадірлі ата болып, ұрпақ тәрбиесінің ұлы жолында аянбайық дегіміз келеді.
