«Әзірет Сұлтан» мұражай-қорығы енді ресми түрде мемлекеттік қорғауда болады. Бұл шешімге Премьер-Министр Олжас Бектенов қол қойған қаулы негіз болды, деп хабарлайды Todayinfo.kz сайты. Белгілі тарихи ескерткіш Қожа Ахмет Ясауи кесенесі – тек Қазақстан үшін ғана емес, бүкіл түркі әлемі мен ислам мәдениеті үшін маңызды нысан. Кесене ЮНЕСКО-ның бүкіләлемдік мұра тізіміне енгізілген алғашқы қазақстандық нысан және ортағасырлық сәулет өнерінің бірегей ескерткіштеріне жатады.
Мемлекеттік қорғауға алу және оның маңызы
Үкіметтің «Әзірет Сұлтан» мұражай-қорығын мемлекеттік қорғауға жататын объектілер тізбесіне енгізу туралы шешім қабылдауы – кесененің тарихи және мәдени маңыздылығын одан әрі айқындайтын шаралардың бірі. Бұл шешім кесененің тарихи-мәдени құндылығын сақтау және қорғауды қамтамасыз ету мақсатында қабылданды. Мемлекеттік қорғауға алу арқылы Қожа Ахмет Ясауи кесенесі және оның айналасындағы тарихи нысандар толықтай мемлекет қамқорлығына алынып, олардың сақталуына ерекше назар аударылатын болады.
Қожа Ахмет Ясауи кесенесі – Қазақстанның ең маңызды рухани-мәдени нысандарының бірі ғана емес, сонымен қатар, бүкіл түркі халықтарының рухани мұрасына айналған орын. Ол тек рухани және діни маңыздылыққа ие ғана емес, сонымен бірге, ортағасырлық сәулет өнерінің үздік үлгілерінің бірі болып саналады.
Кесененің тарихи маңыздылығы оның ЮНЕСКО-ның бүкіләлемдік мұра тізіміне енгізілуінен көрініс тапты. 2003 жылы бұл нысан ЮНЕСКО-ның қорғауына алынып, халықаралық деңгейде танылған Қазақстанның алғашқы ескерткіші болды. Осы шешіммен кесененің сақталуына, оның айналасындағы тарихи-мәдени мұраларды зерттеу мен қалпына келтіруге ерекше мән беріле бастады.
Кесененің тарихы және құрылымы
Қожа Ахмет Ясауи кесенесі Түркістан қаласында орналасқан. Ол XII ғасырда өмір сүрген белгілі түркі ақыны, философ және сопылық ілімнің негізін қалаушы Қожа Ахмет Ясауидің жерленген орны болып табылады. Қожа Ахмет Ясауи – түркі әлемінің рухани тұлғаларының бірі, оның мұралары сопылықтың іргесін қалаған және түркі халықтарының рухани дүниетанымын қалыптастыруда маңызды рөл атқарған.
Кесененің салынуы XIV ғасырда Әмір Темірдің тікелей бұйрығымен жүзеге асырылды. Бұл құрылыс сол дәуірдің ең үздік сәулет өнері үлгілерін қолдану арқылы тұрғызылды және оған сол уақыттың ең шебер қолөнершілері мен құрылысшылары қатысқан. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі өзінің құрылыс ерекшеліктерімен де ерекшеленеді: кесененің орталық бөлмесінде Тайқазан орналасқан, ал оны қоршаған сегіз түрлі бөлмелер бар. Бұл бөлмелердің әрқайсысы өз қызметіне сәйкес салынған, оның ішінде кітапхана, мешіт және асхана да бар.
Кесене ортасында орналасқан Тайқазан – әлемге әйгілі тарихи жәдігерлердің бірі. Ол 1399 жылы жасалған және әлемдегі ең үлкен қазандардың бірі болып табылады. Тайқазанның ерекшелігі оның діни рәсімдер мен салт-жораларда пайдаланылғандығында. Сонымен қатар, қазанның құрылысындағы көркемдік элементтер мен өрнектер оның ортағасырлық қолөнер шеберлігінің биік деңгейде болғанын дәлелдейді.
Кесененің салынуы 1385-1405 жылдар аралығында аяқталды. Әмір Темірдің бастамасымен бұл кешен тек Қожа Ахмет Ясауидің қабірі ғана емес, сонымен қатар, рухани және мәдени орталық ретінде қарастырылды. Кесененің төңірегінде қосалқы ғимараттар мен құрылымдар салынған. Бұлар негізінен келушілерге арналған тұрғынжайлар, шаруашылық кешендері және діни рәсімдер өткізуге арналған орындар болды.
«Әзірет Сұлтан» мұражай-қорығының бүгінгі жағдайы
Бүгінде «Әзірет Сұлтан» мұражай-қорығының аумағы кеңейіп, оған қосымша бірқатар тарихи-мәдени нысандар қосылды. Мұражай-қорықтың құрамына мешіт, Үлкен және Кіші Ақсарай залдары, кітапхана және шаруашылық кешені кіреді. Бұл кешеннің әрбір элементі кесененің тарихи мәнін одан әрі тереңдетіп, оның ортағасырлық кезеңдегі рухани орталық ретіндегі рөлін айқындайды.
Сонымен қатар, мұражай-қорық аумағындағы құдық, асхана, тұрғынжайлар (хұжралар) және басқа да қосалқы ғимараттар кесене мен оның айналасындағы өмірді толықтай зерттеуге мүмкіндік береді. Қазіргі таңда мұражай-қорықта тарихи-мәдени зерттеулер жүргізіліп, археологиялық қазба жұмыстарының нәтижесінде жаңа деректер ашылуда. Бұл нысандардың барлығы Қазақстанның бай тарихи және мәдени мұрасының бір бөлігі болып табылады.
Кесенені қорғау және сақтау шаралары
Қожа Ахмет Ясауи кесенесін сақтау мәселесі тек Қазақстанның ғана емес, халықаралық қауымдастықтың да назарында. Кесененің ЮНЕСКО тізіміне енгізілуі оның ғаламдық маңызын арттырса, мемлекеттік қорғауға алу бұл нысанды қорғау мен сақтауға бағытталған қадамдардың маңыздысы болып табылады.
Объектінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін ішкі істер органдарының арнайы бөлімшелері жауапты болады. Бұл шаралар кесененің физикалық тұрғыдан қорғалуына, оның аумағында кез келген заңсыз әрекеттердің алдын алуға бағытталған. Сонымен қатар, кесенені сақтау жұмыстарына мәдениет және ғылым саласындағы мамандар да қатысатын болады. Олар кесенені қалпына келтіру, оны қорғау және болашақ ұрпаққа жеткізу бағытында жұмыс істейді.
Кесененің болашақтағы рөлі
Қожа Ахмет Ясауи кесенесі мен «Әзірет Сұлтан» мұражай-қорығы Қазақстанның мәдени-тарихи дамуына зор үлес қосып келеді. Бұл нысан тек рухани орталық ретінде ғана емес, туризмнің маңызды бағыттарының бірі ретінде де қызмет атқаруда. Жыл сайын мыңдаған туристтер кесенеге келіп, оның тарихымен, сәулетімен танысып, рухани байлыққа кенеледі.
Кесененің ЮНЕСКО тізіміне енуі және мемлекеттік қорғауға алынуы оның халықаралық деңгейдегі маңыздылығын одан әрі арттыра түседі. Бұл шаралар арқылы кесене мен оның айналасындағы тарихи нысандар сақталып, Қазақстанның мәдени-тарихи мұраларын болашақ ұрпаққа жеткізуге мүмкіндік жасалады.
Қожа Ахмет Ясауи кесенесі – қазақ халқының ғана емес, бүкіл түркі әлемінің ортақ құндылығы. Сондықтан да оның сақталуы және зерттелуі Қазақстанның мәдени-рухани дамуының маңызды бөлігі болып табылады. Бұл нысанның маңыздылығы тек тарихи тұрғыдан ғана емес, рухани тұрғыдан да айқын. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі арқылы түркі халықтарының ортақ мәдениеті мен рухани мұрасы сақталып, олардың келесі ұрпақтарына жеткізіледі.
PS
Қожа Ахмет Ясауи кесенесі мен «Әзірет Сұлтан» мұражай-қорығының мемлекеттік қорғауға алынуы – бұл тарихи нысанның сақталуы мен оның мәдени-рухани құндылығын сақтау бағытындағы маңызды қадам. Бұл нысанның маңыздылығын ескере отырып, Үкімет тарапынан қабылданған шешім кесененің болашақта да қорғалатынын, оның Қазақстанның және бүкіл түркі әлемінің мәдени мұрасы ретінде мәңгі сақталатынын көрсетеді.
