2025 жылдың 23 шілдесінде Қытай Тибеттегі Ярлунг Цангпо (Үндістанда – Брахмапутра) өзенінде алып су электр станциясының құрылысын ресми түрде бастады. Премьер Ли Цян бұл жобаны «ғасыр құрылысы» деп атады. Алайда, бұл бастама Үндістанда алаңдаушылық тудырып отыр — ол экологиялық қауіп пен суға байланысты дауға ұласуы мүмкін.
Бұл жоба қаншалықты ауқымды?
Жаңа су электр станциясы Ярлунг Цангпо өзенінің төменгі ағысында — 50 шақырым ішінде өзен 2 000 метрге құлдилайтын тұста салынады. Бұл аумақ Тибет автономиялық ауданындағы шалғай Медог уезінде орналасқан.
Жоба толық іске қосылғанда, ол қазіргі ең ірі — Үш шатқал су электр станциясынан үш есе көп энергия өндіреді: жылына 300 миллиард киловатт-сағат — бұл Ұлыбританияның жылдық тұтынуынан да көп.
Құны шамамен 1,2 триллион юань (167 миллиард АҚШ доллары). Бұл — Үш шатқал жобасынан 5 есе қымбат, Халықаралық ғарыш станциясынан да шығынды жоба.
Неліктен Қытай үшін маңызды?
Жоба алғаш рет 2020 жылы Қытайдың бесжылдық даму жоспарында жарияланды. 2024 жылдың желтоқсанында құрылысқа ресми рұқсат берілді.
Қытай су электр қуаты бойынша әлемде бірінші орында. Бірақ олар енді жаңа су қоймаларын салуға лайық өзендерден тарығып келеді. Ярлунг Цангпо — соңғы мүмкіндіктердің бірі.
Бұл жоба Қытайдың көмірден бас тарту, жасыл энергия мен 2060 жылға дейінгі көміртегі бейтараптығы мақсаттарына сай келеді. Сонымен қатар, жоба Тибеттегі жұмыс орындарын, инфрақұрылымды және әл-ауқатты арттырады.
Trivium China зерттеу ұйымы:
«Бұл тек энергия емес — бұл Қытайдың Тибеттегі ықпалын күшейтуге бағытталған мемлекеттік стратегиялық жоба», — дейді.
Үндістан неге алаңдаулы?
Цангпо өзені Үндістан мен Бангладешке қарай ағып, Брахмапутраға айналады. Бұл өзен арқылы миллиондаған адам ауыл шаруашылығы, балық аулау мен тұрмыстық қажеттіліктерін өтеп отыр.
Жоба Үндістан мен Қытай арасындағы шекаралық даулы аумақ — Аруначал-Прадеш (Қытайша: Зангнан) арқылы өтеді. Нью-Дели бұл жобаны Қытайдың стратегиялық үстемдікке қол жеткізу жолы деп санайды.
Аруначал-Прадеш басшысы Пема Канду бұл дамбаны «су бомбасы» деп атап, Үнді өзендері айтарлықтай құрғауы мүмкін деп мәлімдеді.
Сондай-ақ, экологиялық белсенділер халықты көшіру, қасиетті орындардың жойылуы, биологиялық әртүрліліктің зардап шегуі мүмкін екенін ескертуде. Жоба жер сілкінісі жиі болатын аймақта орналасқан, бұл техникалық қатеге мүлде жол жоқ деген сөз.
Қытай не дейді?
Қытай билігі:
-
Қатаң ғылыми зерттеулер жүргізілгенін,
-
Жоба экологиялық тұрақтылыққа зиян келтірмейтінін,
-
Төменгі ағыс елдерінің су құқығына қол сұғылмайтынын айтады.
«Біз көршілеріміздің есебінен пайда таппаймыз», — дейді Бейжің.
Не күтіп тұр?
Бұл су электр станциясы 2030-жылдары толық жұмыс істеуі мүмкін. Бірақ құрылысы кемі он жыл созылады деп күтілуде.
Қытайдың бұл жобасы экологиялық, геосаяси және әлеуметтік салдары бойынша Орталық және Оңтүстік Азияның болашағына зор әсер етуі мүмкін.
