Қазақстан мен Ресей арасындағы қарым-қатынас – көпқырлы, тарихи тамыры терең байланыстың бірі. Екі ел де Еуразиялық экономикалық одақ (ЕАЭО) пен Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымына (ҰҚШҰ) мүше болғандықтан, формальды деңгейде одақтастар саналады. Дегенмен соңғы жылдары Ресейдің Украинаға жасаған әрекеттері және кейбір ресейлік саясаткерлердің Қазақстан туралы айтқан пікірлері қоғамда “Ресей Қазақстанға шабуыл жасауы мүмкін бе?” деген сұрақты жиі тудырып келеді. Бұл мәселе бойынша бірнеше маңызды факторды атап өту қажет:
- Ресми мәлімдемелер және екіжақты қарым-қатынастар
- Қазақстан мен Ресей басшылары арасындағы ресми байланыстар әлі де достық және ынтымақтастық риторикасымен сипатталады. Ресми деңгейде Қазақстанның тәуелсіздігі мен аумақтық тұтастығына деген құрмет бірнеше рет расталған.
- Екі елдің арасындағы экономикалық, сауда-саттық және мәдени байланыстар әлі де қарқынды. Энергетика, логистика, ауыл шаруашылығы т.б. салаларда ортақ мүдделер бар.
- Геосаяси жағдай және халықаралық құқық
- Ресей Украинаға басып кіргеннен кейін әлемдік қауымдастықтың қатаң санкциялары мен қысымына ұшырады. Бұл Ресейдің халықаралық аренадағы жағдайын күрделендіріп жібергені рас. Басқа мемлекетке, әсіресе өзімен шекаралас, ірі экономикалық серіктес Қазақстанға агрессия көрсетуі жағдайды тек ушықтыра түсер еді.
- Қазақстанның да өз алдына көпвекторлы сыртқы саясатты ұстануға, халықаралық ұйымдар мен түрлі елдермен серіктестікті дамытуға тырысып келе жатқаны белгілі. Қазақстан БҰҰ Жарғысы аясында өзін дербес мемлекет ретінде қорғай алады және кез келген әскери басқыншылық халықаралық деңгейде үлкен реакция тудырады.
- Әскери әлеует пен қорғаныс саласы
- Қазақстан әскери әлеуетін жаңғыртып, қарулы күштерін кәсібилендіруге көңіл бөліп келеді. Сондай-ақ ҰҚШҰ аясында да өзіне тиесілі міндеттер мен құқықтар бар.
- Ресейдің қазіргі негізгі назар аударып отырған бағыты – Украина майданы. Онда әскерінің, техникасының және қаржысының біршама бөлігі жұмылдырылған.
- Қоғамдық пікір мен ішкі ахуал
- Соңғы жылдары ақпарат құралдарында, әсіресе әлеуметтік желілер мен телеграм-арналарда, Қазақстанның солтүстік аймақтары жөнінде кейбір ресейлік саяси тұлғалардың даулы пікірлері айтылып жүр. Бұл мәлімдемелер ресми мемлекеттік ұстанымды білдірмесе де, Қазақстан қоғамында алаңдаушылық туғызады.
- Қазақстан тарапы мұндай пікірлерге дипломатиялық арналар арқылы жауап беріп, өз аумақтық тұтастығын және егемендігін қатаң қорғайтынын мәлімдеп отыр.
- Болашақтағы ықтимал қауіп-қатерлер
- Ресей мен Қазақстан арасындағы шекара әлемдегі ең ұзын құрлық шекаралардың бірі болғандықтан, геостратегиялық тұрғыда тұрақтылықтың маңызы зор.
- Тарихи, мәдени, экономикалық байланыстардың тереңдігі, сондай-ақ Қазақстандағы орыстілді халықтың үлесі екі елдің өзара қарым-қатынасында әрдайым ескеріледі.
- Ресейдің Украинадағы жағдайы өршіген тұста басқа елдермен ашық қақтығысқа бару мүмкіндігі төмендеуі мүмкін: бұл әрі экономикалық, әрі саяси тұрғыдан тиімсіз, санкциялардың одан әрі қатая түсуіне себеп болады.
Бүгінгі таңда Ресейдің Қазақстанға тікелей шабуыл жасау қаупі жоғары деп санауға нақты негіз жоқ. Екі ел арасында саяси және экономикалық ынтымақтастық жалғасып, ресми дәрежеде достық ниет сақталып отыр. Дегенмен геосаяси ахуалдың тез өзгеріп кету мүмкіндігін де жоққа шығаруға болмайды. Аймақтағы тұрақтылық көптеген факторға байланысты: халықаралық аренадағы үлкен державалар арасындағы қатынастар, Ресейдің ішкі-сыртқы саяси жағдайының өзгеруі және ақпараттық соғыстардың ықпалы.
Қазақстан үшін өз егемендігі мен аумақтық тұтастығын сақтау – негізгі стратегиялық мақсат. Сол себепті Қазақстан қарулы күштері мен қорғаныс саласын нығайту, сыртқы саясаттағы бейтараптық пен көпвекторлы бағытты жалғастыру, көрші елдермен ынтымақтастықты тепе-тең дәрежеде дамыту арқылы әлеуетті қатерлерді азайтуға тырысады.
Осылайша, Ресейдің Қазақстанға шабуыл жасау мүмкіндігі жайлы алаңдаушылық толықтай негізсіз демесек те, қазіргі жағдайға сүйене отырып, оны шамадан тыс жоғары деп бағалауға себеп жоқ. Барлық сарапшылар халықаралық жағдайды мұқият бақылап отырады; қауіптерді дер кезінде анықтау мен алдын алу – Қазақстанның ұлттық қауіпсіздік стратегиясының басты міндеті.
Мейіржан Әуелханұлы, журналист
