31 мамыр – Қазақстанда саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні. Бұл күні тарихи әділдікті қалпына келтіру үшін талай шаралар атқарылып жатса да, әлі де шешілмеген түйін көп.
Тарихшылар қуғын-сүргін кезеңінің басталуын 1928 жылмен байланыстырады. Бұл кезде Қазақстандағы билікке келген Ф.И. Голощекин «Кіші Қазан» саясатын жүргізіп, зиялы қауым өкілдеріне қатал репрессия бастады. Нәтижесінде 1930-жылдары 103 мың адам қудаланып, оның 25 мыңы ату жазасына кесілді. Сол тұста ұлттың бетке ұстар тұлғалары Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Мағжан Жұмабаев, Тұрар Рысқұлов, Сәкен Сейфуллин, Ілияс Жансүгіров сынды қайраткерлер жазықсыз құрбан болды.
Репрессияның ауқымы тек қазақ халқымен шектелмеді. 1930-1953 жылдары жалпы Кеңес Одағында 40 миллионнан астам адам қуғынға ұшырады. Қазақстан бұл кезеңде көптеген лагерьлердің орталығына айналып, 5 миллионнан астам адам жер аударылды. Еділ бойынан немістер, Қырым татарлары, Кавказ халықтары, кәріс, әзербайжан, түрік, күрдтер де Қазақстанға күштеп көшірілді. Бүгінде еліміздегі көптеген этнос өкілдері – сол жылдардағы депортацияның ұрпақтары.
Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан қуғын-сүргін құрбандарын ақтау ісін белсенді жүргізуде. 1993 жылы арнайы заң қабылданып, 1997 жылы 31 мамыр Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні болып бекітілді. Әсіресе, 2020 жылы Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасымен құрылған Мемлекеттік комиссия ауқымды жұмыс атқарды. Үш жылдың ішінде 311 мың адам ақталып, жалпы ақталғандар саны 650 мыңнан асты. Сондай-ақ, миллиондаған архив құжаттарынан «құпия» белгісі алынып, зерттеу жұмыстарының нәтижелері көптомдық жинақтарға енгізілді.
Дегенмен, тарихшылар мен депутаттар әлі де толық ақталмаған, әділетті бағасын алмаған жүздеген мың құрбан бар екенін айтуда. Әсіресе, саяси өмірге араласпаса да әлеуметтік мәртебесіне байланысты жазаланған адамдардың ұрпақтары толық ақтауды күтіп отыр.
Бүгінгі таңда Қазақстанда саяси қуғын-сүргін құрбандарының бірыңғай мемлекеттік қоры құрылып, бұл бағыттағы жұмыстар жалғасуда. Тарихтың ақтаңдақ беттерін зерттеу және жазықсыз жандардың есімдерін ақтау арқылы еліміз өткеннің ауыр сабағын ұмытпай, әділет жолында болашаққа қадам басады.
