(Бұл материал Алматы қаласы дін істері жөніндегі басқармасының тапсырысымен әзірленді)
Тұрмыстық зорлық-зомбылық – бұл жабық есік артындағы «отбасылық мәселе» емес, мемлекеттің қауіпсіздігі мен қоғамның рухани-адамгершілік келбетіне тікелей әсер ететін әлеуметтік дерт. Қазақстан қоғамы бұл мәселенің тамыры тереңде екенін мойындап, онымен күресудің жаңа кезеңіне қадам басты. Мемлекет басшысының бастамасымен қабылданған жаңа заңнама – осы күрестің құқықтық негізін қатаңдатса, қоғамдық сананы өзгерту – мемлекеттік саясаттың, оның ішінде Алматы қаласы дін істері басқармасы сияқты мекемелердің де басты міндетіне айналуда.
- Заңның жаңа келбеті: Не өзгерді?
Жақында қабылданған «Әйелдердің құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету» туралы заңнама топтамасы тұрмыстық зорлық-зомбылыққа деген көзқарасты түбегейлі өзгертті. Егер бұрын ұрып-соғу әкімшілік құқық бұзушылық ретінде қарастырылып, тараптардың «татуласуымен» аяқталса, енді бұл әрекеттер криминализацияланды.
Негізгі тармақтар:
- Денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру (ұрып-соғу): Әкімшілік жауапкершіліктен Қылмыстық кодекске ауыстырылды.
- Азаптау: Ауырлататын мән-жайлармен толықтырылып, жаза қатаңдатылды.
- Татуласу мүмкіндігі шектелді: Енді агрессор жәбірленушіге қысым жасау арқылы істі жаба алмайды. Іс қозғалғаннан кейін ол сотқа дейін жетуі тиіс.
- Балаларға қатысты зорлық-зомбылық: Кәмелетке толмағандарға қатысты кез келген зорлық-зомбылық үшін жаза айтарлықтай күшейтілді, оның ішінде өмір бойы бас бостандығынан айыру жазасы да қарастырылған.
- Полицияның іс-әрекет алгоритмі: «Татуластырудан» – қорғауға
Жаңа заң полиция қызметкерлерінің жұмыс алгоритмін де өзгертті. Егер бұрын учаскелік инспектордың басты міндеті «отбасын сақтап қалу» және тараптарды татуластыру болса, қазір басты мақсат – жәбірленушінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
Отбасы құқығы жөніндегі мамандардың айтуынша: «Бұрын полиция шақыртуға келгенде, жәбірленуші арыз жазбайынша, олардың қолы байлаулы еді. Агрессор «бұл менің әйелім, менің үйім» деп қарсы шығатын. Қазір заң өзгерді. Тұрмыстық зорлық-зомбылық фактісінің өзі (айғай-шу, көршілердің шағымы, дене жарақаты) істі тіркеуге негіз болады. Полиция қызметкері енді агрессорды 30 тәулікке дейін жәбірленушіден алыстату туралы қорғау нұсқамасын сол жерде шығара алады. Бұл – жәбірленушіге ойлануға және қауіпсіз орын табуға берілген нақты уақыт».
Бұл өзгеріс полициядан тек заңды біліп қана қоймай, психологиялық дайындықты, яғни жәбірленушімен жұмыс істеудің жаңа дағдыларын талап етеді.
- Ана мен баланы қолдау орталықтары: Тек баспана емес, жаңа өмірге нұсқау
Заңның қатаңдатылуы – мәселенің бір жағы. Зорлық-зомбылықтан қашқан әйел мен балаға пана, қолдау және жаңа бағыт қажет. Бұл жерде мемлекеттік және үкіметтік емес дағдарыс орталықтарының рөлі ерекше.
Бүгінгі таңда бұл орталықтар тек «түнеп шығатын орын» емес. Олар кешенді қызмет көрсетеді:
- Қауіпсіз баспана: Агрессордан толық оқшаулау.
- Психологиялық көмек: Жәбірленуші синдромымен, қорқынышпен жұмыс істеу, өзіне деген сенімділікті қалпына келтіру.
- Заңгерлік кеңес: Ажырасу, алимент, мүлікті бөлу, қорғау нұсқамасын алу сияқты мәселелер бойынша тегін көмек.
- Әлеуметтік оңалту: Жаңа мамандық алуға көмектесу, балаларды мектепке немесе балабақшаға орналастыру, жұмысқа тұруға жәрдемдесу.
Бұл орталықтар жәбірленушіге «сен жалғыз емессің, мемлекет сенің жағыңда» деген нақты сигнал береді.
- «Ұят боладыдан» – Заңды жауапкершілікке: Сананың серпілісі
Қазақ қоғамында «ұят болады», «көрпеңнің астындағыны көтерме», «балалар үшін шыда» деген қате түсініктер ондаған жылдар бойы зорлық-зомбылықтың жасырын қалуына ықпал етті. Агрессор өзінің жазасыз қалатынына сенімді болды, ал жәбірленуші қоғамның сөзінен қорықты.
Жаңа заңнама бұл түсінікті бұзуға бағытталған. Ол: «Ұят емес, бұл – қылмыс» дегенді айқын көрсетеді.
Психолог, Дағдарыс орталығының маманы: «Біздің ең үлкен жұмысымыз – жәбірленушінің санасынан «кінәлілік сезімін» алып тастау. Көптеген әйелдер «өзім кінәлімін», «тілімнен таптым» деп ойлайды. Бұл – агрессордың ұзақ жылдар бойы қолданған психологиялық манипуляциясы. «Ұят болады» деген стереотип – сол манипуляцияның басты құралы. Заңның қатаңдатылуы қоғамға «бұл норма емес» деген белгі берді. Енді адамдар зорлық-зомбылық көрсе, полицияға хабарласудан қорықпайды, себебі бұл енді «біреудің отбасына араласу» емес, қылмыстың алдын алу болып саналады» дейді.
- Мемлекеттік саясат және қоғамдық сана: Дін істері басқармасының рөлі
Тұрмыстық зорлық-зомбылықпен күрес – бұл тек полиция мен дағдарыс орталықтарының жұмысы емес. Бұл – идеологиялық, рухани және ағартушылық жұмысты қажет ететін кешенді мемлекеттік саясат. Дәл осы жерде Алматы қаласы дін істері басқармасының рөлі айқындалады.
Басқарманың негізгі міндеттерінің бірі – қоғамдағы рухани-адамгершілік құндылықтарды, дәстүрлі отбасы институтын нығайту. Алайда, бұл құндылықтар зорлық-зомбылықты ақтауға емес, оны болдырмауға қызмет етуі тиіс.
Осы орайда, Алматы қаласы дін істері басқармасы қалалық мешіттердің имамдарымен, шіркеу қызметкерлерімен және басқа да діни бірлестіктердің өкілдерімен тығыз жұмыс жүргізуде. Жақында Басқарманың ұйымдастыруымен «Отбасы – рухани құндылықтар мен қауіпсіздік мекені» атты дөңгелек үстел өтті. Онда дін өкілдері, теологтар, психологтар және заңгерлер жиналып, діннің зорлық-зомбылыққа, әсіресе әйел мен балаға қол көтеруге мүлдем қарсы екенін, отбасылық құндылықтар ең алдымен өзара сыйластық пен мейірімге негізделуі керектігін талқылады.
Басқарма діни уағыздарда тұрмыстық зорлық-зомбылықтың ауыр күнә екенін, ал заңға бағыну және отбасы мүшелерінің құқығын қорғау – әрбір азаматтың міндеті екенін жеткізу бойынша ақпараттық-ағартушылық жұмыстарды күшейтуде.
PS
Тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы жаңа заң – бұл қоғамды емдеу жолындағы алғашқы, бірақ ең маңызды қадам. Алайда, заңның өзі барлық мәселені шешпейді.
Мемлекеттік саясаттың тиімділігі үш негізгі бағыттың үйлесімді жұмысына байланысты:
- Заңның мүлтіксіз орындалуы (полиция мен сот жүйесі).
- Жәбірленушілерді кешенді қолдау (дағдарыс орталықтары, психологиялық-әлеуметтік қызметтер).
- Қоғамдық сананы өзгерту (ағартушылық жұмыс, БАҚ, білім беру және діни институттардың, соның ішінде Дін істері басқармасының белсенді қатысуы).
«Ұят» пен «қорқыныш» үстемдік құрған жерде заң жұмыс істемейді. Мемлекеттің міндеті – әрбір азамат өзінің құқықтық қорғауда екенін сезінетін, ал зорлық-зомбылықты норма деп санайтын кез келген түсінікке қоғам болып тойтарыс беретін орта қалыптастыру.
