Төменде зияткерлік (IQ), креативті және сыни (критикалық) ойлауды дамытуға арналған 25 түрлі логикалық сұрақ, тапсырма мен олардың шешім үлгілері берілген. Тапсырмаларды орындау барысында логика, стандарттан тыс ойлау және ақпаратты салыстыра білу дағдыларыңызды тексеріп, жетілдіре аласыз. Біздің Todayinfo сайтын оқи жүріңіз.
1-тапсырма
Сұрақ:
Бір бөлмеде 3 шам (лампа) бар. Шамдарды қосатын 3 қосқыш (выключатель) бөлменің сыртында орналасқан. Бөлмеге бір ғана рет кіріп-шығуға болады. Қай қосқыш қай шамды жандыратынын қалай анықтауға болады?
Жауабы:
- Алдымен бірінші қосқышты қосып, оны бірнеше минутқа қосулы күйінде қалдырыңыз (шам қызып үлгереді).
- Сосын бірінші қосқышты өшіріп, екінші қосқышты қосып, бөлмеге кіресіз.
- Егер шам жанып тұрса, ол — екінші қосқышқа тиесілі шам.
- Егер шам өшіп тұр, бірақ ыстық болса, ол — бірінші қосқышқа тиесілі шам.
- Егер шам өшіп тұр және суық болса, ол — үшінші қосқышқа тиесілі шам.
2-тапсырма
Сұрақ:
Әліпбидегі төрт әріп қатармен «А, Б, В, Г» деп жалғасады. Егер осы төрт әріптен кейін «…?» белгісімен тағы бір әріп қосылса, жаңа сөз пайда болады. Жаңа сөзді табыңыз.
Жауабы:
- Келесі әріп — «Д» (А, Б, В, Г, Д).
- Алынған бес әріптің қосындысы «АБВГД», орыс тіліндегі әліпбидің алғашқы әріптерінің бірізділігі. Сұрақтың кілті – “орыс әліпбиіне қарап жалғастырыңыз” деген логикалық нұсқау. Жаңа «сөз» деп отырғаны – «АБВГД».
3-тапсырма
Сұрақ:
Үш адам бір-біріне табақ тартқанда (қонаққа шақырғанда) әрдайым ет салып береді делік. Егер олар бір-біріне үш реттен қонаққа барса, барлығы неше табақ ет тартылған?
Жауабы:
Әр адам үш реттен барса, әр жолы бір табақ ет тартады. Үш адам бар, демек:
- 1-адам 2 адамға 3 реттен табақ ұсынады → 3*2 = 6 табақ,
- 2-адам 2 адамға 3 реттен табақ ұсынады → тағы 6 табақ,
- 3-адам 2 адамға 3 реттен табақ ұсынады → тағы 6 табақ.
Жалпы = 6 + 6 + 6 = 18 табақ.
4-тапсырма
Сұрақ (логикалық қатарды жалғау):
1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, ?
Келесі санды табыңыз.
Жауабы:
Бұл Фибоначчи сандарының тізбегі: кезекті сан алдыңғы екі санның қосындысына тең. Соңғы берілген сан — 13, оның алдында — 8. 8 + 13 = 21.
5-тапсырма
Сұрақ (сөзжұмбақ тәрізді):
«Желім» сөзінен «…» сөзін шығару үшін екі әріп қосу қажет. Нәтижесінде белгілі бір музыкалық аспаптың атауы пайда болады. Ол қандай аспап?
Жауабы:
«Желім» сөзіне «б» және «е» әріптерін қоссаңыз – «ЖЕЛІМБЕ» емес, керісінше әріптердің орнын реттеп, «М» әрпін ең соңына қойсаңыз, “ДОМБЫРА” емес, бірақ сұрақ дұрыс қойылмағандай көрінеді. Мұнда креативті тәсіл керек:
- «Желім» сөзінен кей әріптерді алып тастауға да немесе ретімен ауыстыруға да болады. Мысалы, «ЖЕҢІЛ» деген сөз шықса да, музыкалық аспап емес.
- Тапсырмадағы қателікке қарамастан, ең жақын жауабы – «ЖЕЛІ» және «М» әрпін пайдалана отырып, «ЖЕЛІМ» → «ЖЕЛІМ + Б + Е» → әріптерді қайта құрып, «БІЛЕЖМ» деген мағынасыз тізбек шығады, сондықтан бұл жұмбақтың шешімі нақты емес.
Ескерту: Егер сұрақтың түпнұсқасы басқа болса, ол аспап «Скрипка», «Флейта», «Гитара» т.б. болуы мүмкін. Мұндай тапсырмаларда нақты контекст негісіз болып отыр.
(Бұл тапсырмадағы мәлімет шынайы жұмбақ ретінде дұрыс құрылмағандықтан, толық шешімді сәйкестендіру қиын. Егер сұрақта басқа контекст болса, нақты аспапты табуға болады.)
6-тапсырма
Сұрақ (сын тұрғысынан ойлау):
Аяқталмаған сөйлемді жалғастырыңыз: «Егер адамдар күн сайын бір-біріне тек қана жылы сөз айтса, онда…»
Мүмкін нұсқалар (креативті ойлау):
- Әлемдегі негатив азаяр еді.
- Адамдар бір-біріне сеніп, қолдау білдірер еді.
- Күнделікті қарым-қатынас сапасы жақсарар еді.
(Нақты жауабы жоқ, бұл — сыни және креативті ойлау тапсырмасы.)
7-тапсырма
Сұрақ (логикалық жұмбақ):
Бір жұмыртқа пісіру үшін 10 минут керек. Ал төрт жұмыртқаны пісіру үшін неше минут керек?
Жауабы:
Дәл сондай отта, бір ыдыста, суын толтырып пісірсеңіз — бәрі бір мезгілде піседі, сондықтан 10 минут керек.
8-тапсырма
Сұрақ (арифметикалық логика):
1111 × 1111 = ?
Жауабы:
1111 × 1111 = 1234321. Бұл – ерекше көрінетін көбейтінді нәтижесі (мысалы, 111 × 111 = 12321).
9-тапсырма
Сұрақ:
Сандық қатар: 2, 9, 30, 93, 282, ?
Келесі санды табыңыз.
Жауабы (мүмкін шешім үлгісі):
Бұл тізбек әрқайсысы алдындағы санға 3 есе көбейтіп, артынан 3-ке кеміту секілді заңдылықпен берілуі мүмкін:
- 2 → 2×3 + 3 = 6 + 3 = 9
- 9 → 9×3 + 3 = 27 + 3 = 30
- 30 → 30×3 + 3 = 90 + 3 = 93
- 93 → 93×3 + 3 = 279 + 3 = 282
- 282 → 282×3 + 3 = 846 + 3 = 849
Сондықтан келесі сан — 849.
(Ескерту: Мұндай тізбектің өзге заңдылықтары болуы мүмкін, бірақ ең қарапайымы осы.)
10-тапсырма
Сұрақ (кеңістік елестету):
Төртбұрыштың ішінде 2 сызықпен оны 4 тең бөлікке қалай бөлуге болады?
Жауабы:
Тік бұрышты (немесе шаршы) ортасынан тік және көлденең сызықтармен қиып, оны 4 кіші тең төртбұрышқа бөлуге болады.
11-тапсырма
Сұрақ (сыни ойлау):
Екі адам бірдей бір кітапты оқыды. Біреуі оны теріс (төңкеріліп) оқыды, ал екіншісі дұрыс оқыды. Екеуі де кітапта не туралы жазылғанын түсініп оқып шықты. Бұл қалай болуы мүмкін?
Жауабы:
Кітаптың біреуі – қазақша нұсқада, екіншісі – араб тілінде не басқа оңнан солға оқылатын тілде болуы мүмкін. Яғни, арабша кітап (немесе иврит, парсы т.б.) төңкерілгендей көрінгенмен, сол тілдің оқу бағытына сәйкес дұрыс оқылады.
12-тапсырма
Сұрақ (стандартты ойлаудан тыс):
Шелекте 10 литр су бар. Судан 5 литрді ешқандай өлшеуіш құралсыз дәл бөліп алу қажет. Қалай істейміз?
Жауабының бір мысалы:
- Толы шелекті еңкейтіп, бір жағын төмен ұстап тұрып, шелектегі суды ең жоғарғы бұрышына келгенше ақырын төгесіз.
- Шелек тік қалыпқа келгенде, ішіндегі қалған су шамамен шелектің жартысына тең болуы мүмкін (тәжірибеде нақтылап көреді).
(Іс жүзінде мұндай тапсырмада дәл 5 литр өлшеу өте күрделі, өйткені шелектің пішініне байланысты. Егер шелегі цилиндр тәрізді болса, биіктігінің жартысына келген кезде 5 литр қалады. Бұл — пішіннің дұрыс болуын талап ететін креатив шешім.)
13-тапсырма
Сұрақ (сөздік-логикалық тапсырма):
«Ара» сөзінен екі әріп алып тастағанда, жәндік атауы сақталады. Қандай жәндік?
Жауабы:
«Ара» сөзінен «а» әрпін алып тастаса «р» қалады, ол жәндік атауы емес. Ал сұрақ нақты болмаса да, кейде осындай жұмбақтарда сөзді әр түрлі бағытта оқу қолданылуы мүмкін. Мысалы, «ара» сөзінен «а» мен «р» алып тастасаңыз – «а» қалады, жәндіктің атауы емес.
Тапсырмада қарама-қайшы мәлімет бар.
(Мүмкін сұрақ қатесі бар немесе метафоралық түрде шешім іздеу керек. Нақты жауабы белгісіз.)
Логикалық 100 сұрақ: Жауабымен
14-тапсырма
Сұрақ (логикалық есеп):
Аңшы бес үйрек атып алды. Оның қаншасы суда қалды?
Жауабы:
Үйрек атып алған кезде, қалғандары ұшып кетеді. Сондықтан суда ешқайсысы қалмауы мүмкін (логикалық жұмбақ жауабы).
15-тапсырма
Сұрақ (логикалық пайым):
1 кг мақта ауыр ма, 1 кг темір ауыр ма?
Жауабы:
Екеуінің салмағы бірдей (екеуі де 1 кг).
16-тапсырма
Сұрақ (сыни ойлау – шағын ситуация):
Мұғалім оқушыдан: «Сен неге кеше сабаққа келмедің?» – деп сұрағанда, оқушы: «Өйткені мен келмеппін», – деп жауап береді. Оқушыны сөгуге бола ма?
Жауабы:
Оқушы шындықты айтып тұр, бірақ оның жауабы себеп-салдарлық түсініктемені ашпайды. Мұнда сыни тұрғыдан «не үшін келмедің?» деген сауалға нақты себеп жоқ. Яғни, орынды сұраққа тура жауап бермегені үшін сөгуге немесе әңгіме жүргізуге болады.
17-тапсырма
Сұрақ (математикалық логика):
4 амал арқылы (қосу, азайту, көбейту, бөлу) 15 санынан 3 санын қалай алуға болады? (Жақша қоюға болады)
Мысалы жауабы:
15 – (15 ÷ 15) = 14. Бұл әлі 3 емес. Басқа жол іздейік:
- (15 ÷ 3) + (15 ÷ 15) = 5 + 1 = 6
- Қарапайым тәсіл: 15 ÷ 5 = 3, бірақ 5 жоқ қой.
- Креатив жолы: 15 – (15/15) = 14 (жарамсыз).
- Тағы бір идея: (15 – 3) ÷ (15 – 12) = 12 ÷ 3 = 4 (егер 12 ала алсақ).
Бұл жерде көп нұсқа бар, бірақ сұрақта тек «15» саны ғана берілгендіктен, қосымша санды қайдан аламыз деген мәселе туындайды. Сұрақтың нақты тұжырымдамасы толық емес.
(Бұл есептің бастапқы шартында қандай да бір басқа сандарды қолдануға болатыны көрсетілмесе, оны шешу мүмкіндігі шектеледі. Егер қосымша сандар немесе жақша қою ережесі нақты ашық болса, шешім нақтыланады.)
18-тапсырма
Сұрақ (сөзжұмбақ-креатив):
«Ол – шағын үй. Іші жұпар. Ішінде тұрады бал.» Бұл не?
Жауабы:
Ара ұясы.
19-тапсырма
Сұрақ (логика және көңіл аудару):
Мысық төрт аяғымен жүре ме, әлде екі аяғымен бе?
Жауабы:
Әдетте – төрт аяғымен жүреді. Бірақ «екі аяқ» деген ой шатастыру үшін. Мысық екі аяғымен жүрмейді, тек кейде артқы аяқтарына ғана көтеріліп, қысқа сәтте тұруы мүмкін.
20-тапсырма
Сұрақ (сыни ойлау):
«Құлағына сырға таққан ұлды көргенде қандай ойға келесіз?» деген сауалға сыни тұрғыдан жауап беріңіз.
Жауабы (креативті нұсқалар):
- Бұл — оның өзіндік талғамы мен мәдениет ерекшелігі.
- Ол сәндік мақсатпен немесе денсаулық (акупунктура) үшін тағып жүруі мүмкін.
- Заманауи тренд, еркіндік белгісі.
(Нақты жауабы жоқ, пікірге байланысты.)
21-тапсырма
Сұрақ (логикалық есеп):
Екі жұмысшы бір қабырғаны 2 сағатта бояп шығады. Егер жұмысшылардың саны төртеу болса, дәл сондай қабырғаны неше сағатта бояйды?
Жауабы:
Бірдей жұмыс өнімділігін ескерсек, 4 адам екі есе көп жұмыс күшіне ие. Демек, дәл сондай қабырғаны 1 сағатта бояп шығады.
22-тапсырма
Сұрақ (логикалық кездейсоқтық):
Логикалық тізбек: «Шана, Шаңғы, …». Жұмбақтың жалғасын табыңыз.
Жауабы:
Көп жағдайда қыстық құралдар тізбегіне «Коньки» жалғасады, бірақ бастапқы екі сөз «Ш» әрпінен басталғандықтан «Шелек» деп те жалғастыруға болады, тек логика әлсіз. Тұрақты үлгі болмағандықтан, ең қисындысы – «Коньки» (қыста қолданылатын құралдардың тізбегі).
23-тапсырма
Сұрақ (сыни ойлау, ситуациялық):
Досыңыз сізге жаңа, аса құнды емес, бірақ есте қалатын сыйлық берді. Ол сыйлық көңіліңізден шықпады. Алайда досыңыз: «Ұнады ма?» – деп сұрады. Сіз қалай жауап бересіз?
Мүмкін жауаптар:
- Ізгі ниетіңізге рақмет, сыйлағаныңызға қуаныштымын.
- Маған берген сыйлығың үшін рақмет, мен оны бағалаймын.
(Сын тұрғысынан ойлап, досыңызды ренжітпейтін, шынайы әрі сыпайы жауап.)
24-тапсырма
Сұрақ (логикалық болжам):
Көлде 10 үйрек жүзіп жүр еді. Аңшы біреуін атып алды. Көлде неше үйрек қалды?
Жауабы:
Қалған 9 үйрек үркіп ұшып кетеді, суда еш үйрек қалмайды.
25-тапсырма
Сұрақ (созылмалы ойлау және креатив):
«Сіз бірдеңені көп ойлай берсеңіз, онда ол бірдеңе сіздің ойыңызда жаңа идеяға айналады. Ал енді сол идеяны жүзеге асыру үшін не істейсіз?» – деп сұрайды бір данышпан. Не деп жауап бересіз?
Мүмкін жауаптар:
- Жоспар құрып, әрекетке көшемін.
- Ресурстарды іздеп, адамдарды ұйымдастырамын.
- Нақты мақсат қойып, тәжірибе жүзінде сынап көремін.
(Бұл сұрақтың бір ғана дұрыс жауабы жоқ, шығармашылық һәм жоспарлау дағдысын талап етеді.)
Пайдалану жөнінде
Бұл 25 тапсырма – біршама әркелкі, кейбіреуі классикалық логикалық есептер, кейбіреуі сыни ойлауды немесе креативті тәсілді қажет ететін сұрақтар. Тапсырмаларды орындау барысында шешімдеріңізді өз бетінше іздеп, талдап көріңіз. Әрқайсысына бір ғана жауап болмауы да мүмкін, сондықтан сыни көзқараспен қарап, түрлі нұсқаларды қарастыруға болады.
Сәттілік!
