«Саяси партиялар туралы» заңның қабылданғанына биыл 15 шілдеде 23 жыл толды. Егер қолданыстағы бұл заңға көз жүгіртетін болсақ 18-бапта «Саяси партияның жылдық қаржылық есебi жыл сайын республикалық баспасөз басылымдарында жарияланады» деп жазылған. Алайда осы уақытқа дейін Әділет министрлігінде ресми түрде тіркеуде тұрған 7 саяси партияның ешқайсысы жыл сайын тұрақты түрде өзінің қаржылық есебін жариялап жүрген жоқ, деп хабарлайды Todayinfo.
Тіпті бұл туралы толық мәліметті олардың ресми сайттарынан, ұлғайтқыш лупа алып іздесе де табу мүмкін емес. Өйткені онда «қаржылық есеп» деген арнайы айдарды тек «Amanat» партиясының сайтынан ғана көруге болады. Алайда онда да тек 2013-2020 жылдардағы қаржылық есептер ғана енгізілген. Оның өзі бұрынғы «Nur Otan» партиясы Саяси кеңесінің Бюросының қаулысымен бекітілген «Nur Otan» партиясы қоғамдық бірлестігінің кірістер мен шығыстар туралы есептері. Ал «Ақ жол» пртиясының сайтынан «Ақ жол» ҚДП-ның қаржылық қызметі туралы есебін» ғана көруге болады. Қазақстан Халық партиясы; «Ауыл» халықтық-демократиялық патриоттық партиясы; «Жалпыұлттық социал-демократиялық партия»; «Байтақ» партиясы; «Respublica» партиясы сайттарында мұндай есепті табу тіпті мүмкін емес. Бұған қарап олар қаржылық есебін сырт көзден құпия ұстайды деуге болады. Бұл билік органдарынан әрдайым тазалық пен ашықтықты талап етіп жүрген саяси партиялардың қызметіне еріксіз күдік тудыратыны күмәнсіз.
Егер 2009 6 ақпандағы №122-IV және 2024 жылғы 5 шілдедегі №115-VIIІ заңдар бойынша толықтырылған 18-1-бапқа қарайтын болсақ:
- Соңғы сайлау қорытындылары бойынша Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісінде өкілдік ететін саяси партияларға бюджет қаражаты жыл сайын бөлінеді.
- Саяси партиялардың қызметін қаржыландыруға бөлінетін бюджет қаражатының мөлшері республикалық бюджет туралы заңда айқындалады.
- Саяси партияларды қаржыландыру тәртібін Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы айқындайды.
- Бюджет қаражатының жұмсалуын бақылау Қазақстан Республикасының мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.
Түріне қарап қалжасынан түңіл
Яғни өзінің жыл сайынғы қаржылық есебін жариялаудан қашып жүрген саяси партиялардан бюджеттен бөлінген қаражаттың есебін сұрау қазіргі кезде лай судан балық іздегендей өнімсіз тірлік сияқты көрініп тұр. Мұндай жағдайдан кейін саяси партиялардың көпшілігі ауыл, аудан әкімдерінің ғана емес, Президент сайлауында да үміткер ұсынуға аса құлшынбай тек 4 жылда бір өтетін Парламент Мәжілісінің сайлауында ғана белсенділігі оянататынының себебін түсінуге болады. Өйткені қолданыстағы заңнама бойынша саяси партиялар тек Парламент сайлауының нәтижесі бойынша ғана бюджеттен қаржыландырылады.
Әрбір дауыс — 2555 теңге
Жайшылықта билікті сынап-мінегенмен сайланбалы органдарға өз уәкілдерін ұсынып, билік органдарында жетекші күшке айналуды алдына мақсат етіп қоймайтынын өз ісімен көрсетіп жүрген саяси партиялар арасында бұдан кейін бәсекелестік бар дегегенге еріксіз күмілжисің. Осындайда қоянның түріне қарап қалжасынан түңіліпті дегендей саяси париялардың қоғамды дамытудағы көшбасшылық рөлі туралы айту бізге әзірге қиын екеніне еріксіз сенесің. Мәселен, Орталық Сайлау комиссиясының мәліметі бойынша, биыл бюджеттен саяси партияларға бөлінетін қаражатты есептеу жаңа формула бойынша жүргізілген. Яғни әрбір сайлаушының дауысына 0,65 айлық есептік көрсеткіш (АЕК) бөлінген. Егер 2025 жылы АЕК 3 932 теңгені құрағанын ескерсек, биыл әрбір дауыс үшін саяси партияларға бюджеттен 2 555,8 теңгеден бөлінбек.
Сайлаушының құқықтық сауаты өскенін құптамайды
Сонымен сайлаушылардың 2023 жылғы Парламент сайлауындағы дауыстары негізінде бөлінетін қаражаттың көлемі: Amanat партиясына 8,7 миллиард теңге; «Ауыл» партиясына 1,7 миллиард теңге; Respublica партиясына 1,3 миллиард теңге; «Ақ жол» партиясына 1,3 миллиард теңге; Халық партиясына 1,1 миллиард теңге; Жалпыұлттық социал-демократиялық партиясына 846 миллион теңгені құрап отыр. Бұлбір қарағанда аз емес, егер оны олар тиімді пайдаланатын болса. Алайда олар әлі өз ісімен сайлаушының құқықтық сауатының өскенін аса құптап отырған жоқ. Бұған сіздер не айтасыздар?
Автор: Ерлік ЕРЖАНҰЛЫ
