Өткен жылы Қазақстанда 6 мыңнан астам алаяқтық жолмен рәсімделген несие анықталды. Қаскөйлер екінші деңгейлі банктер мен микроқаржы ұйымдары арқылы несие алып, ел экономикасына 100 млрд теңге залал келтірді. Бұл туралы Todayinfo ақпарат агенттігі хабарлайды.
Алаяқтар қалай әрекет етеді?
Қаржылық алаяқтықтың негізгі схемалары өзгеріссіз қалып отыр:
- Қаржы пирамидалары мен жалған инвестициялық жобалар. Алаяқтар адамдарға үлкен табысқа кенелуді уәде етіп, жеке деректерін сұратады.
- Телефондық алаяқтық. Өзін банк қызметкері ретінде таныстырған тұлғалар адамдарды «қауіпсіз шотқа» ақша аударуға көндіреді.
- Жалған несиелер. Алаяқтар азаматтардың жеке деректеріне қол жеткізіп, олардың атына несие рәсімдейді.
Мәселен, Балқаш тұрғыны Елена Миргородская осындай алаяқтықтың құрбаны болды. «Инвестициялық кеңесшісі» оған бірнеше ай ішінде барлық қарызын жабуға көмектесетінін және Дубайға тегін жолдама сыйлайтынын айтқан. Нәтижесінде, оның атына 2 млн теңге несие рәсімделді, ал кейін күйеуіне 5,5 млн теңге қарыз алынғаны белгілі болды.
Неліктен алаяқтарды ұстау қиын?
ҚР ІІМ мәліметінше, алаяқтық схемалардың ұйымдастырушылары көбінесе шетелде отырып, симбокстар арқылы Қазақстан нөмірлерінен қоңырау шалады. Сонымен қатар, олар ақшаны аудару үшін «дроптарды» – жалған есепшот иелерін пайдаланады.
2024 жылы Қазақстан полициясы бес алаяқтық call-орталықтың қызметін тоқтатты, олардың бірі тіпті Ресей азаматтарының атына несие рәсімдеген.
«Біз 56 дропты қылмыстық жауапкершілікке тарттық. Қазір олардың алаяқтыққа көмектескені үшін жаза қарастыратын арнайы бап әзірленуде,» – деп мәлімдеді ҚР ІІМ Киберқылмыспен күрес департаменті басшысының орынбасары Аслан Өскенбаев.
Банктер мен Антифрод-орталық қандай шаралар қабылдауда?
Қаржы институттары алаяқтықпен күресті күшейтті. 2024 жылдың шілдесінде құрылған Антифрод-орталық алты ай ішінде 13 мың күдікті операцияны анықтап, 1 млрд теңгеден астам қаражаттың шығарылуына тосқауыл қойды.
Сонымен қатар, мошенниктер рәсімдеген несиелер сот шешімімен жойылуы мүмкін. Бірақ жәбірленушілер өздері құқық қорғау органдарына жүгінуі тиіс.
«Егер сот азаматты алаяқтықтың құрбаны деп таныса, банк пайыздық өсімдер мен айыппұлдарды есептеуді тоқтатуға міндетті,» – деді ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің өкілі Бэлла Чиканова.
Онлайн несие беруге тыйым салынуы мүмкін бе?
2025 жылы Қазақстанда банк секторы туралы жаңа заң жобасы әзірленуде. Оның басты мәселелерінің бірі – онлайн несиелеуді шектеу немесе тыйым салу.
Банктік сарапшы Нұржан Бияқаевтың пікірінше, егер онлайн несие беру жалғаса берсе, ақшаны тек банк бөлімшелерінде қолма-қол беру жүйесіне көшіру қажет. Бұл заңсыз рәсімделген несиелердің санын азайтады.
Әзірге заң жобасы талқылау сатысында, ал Елена Миргородская мен оның жұбайы сияқты жәбірленушілер өз қарыздарының толық жойылуын күтіп отыр.
Алаяқтардан қалай қорғануға болады?
Қаржы мамандары келесі қауіпсіздік шараларын сақтауға кеңес береді:
✅ Жеке мәліметтеріңізді, SMS-кодтарыңызды ешкімге бермеңіз.
✅ «Банк қауіпсіздік қызметінен» қоңырау шалса, оларға сенбеңіз – банк қызметкерлері ешқашан қаражат аударуды сұрамайды.
✅ Жылдам әрі үлкен пайда уәде ететін инвестициялық жобаларға сенбеңіз.
✅ Егер атыңызға заңсыз несие рәсімделгенін анықтасаңыз, дереу құқық қорғау органдарына хабарласыңыз.
Қаржылық алаяқтықпен күрес жалғасуда, алайда қазақстандықтарға өздерін қорғау үшін сақтық таныту өте маңызды.
