Қазақстанда Starlink, Iridium, Inmarsat және Thuraya спутниктік байланыс жүйелерін пайдалануға шектеу қою мәселесі қарастырылып жатыр. Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі (Минцифры) ұлттық қауіпсіздікке қауіп төндіруі мүмкін деген себеппен бұл құрылғылардың елге әкелінуіне тосқауыл қоюды жоспарлауда.
Бұл туралы Todayinfo ақпарат агенттігі хабарлайды.
Тыйым салу себептері қандай?
2024 жылдың желтоқсанында «Ашық НҚА» порталында «Қазақстан Республикасының аумағына кейбір байланыс желілерінің телекоммуникациялық құралдарын әкелуді реттеу туралы» бұйрық жобасы жарияланды. Бұл құжатта шетелде басқару орталығы орналасқан спутниктік байланыс жүйелерін пайдалануға тыйым салу ұсынылған.
Бұл тыйым Қазақстанның ұлттық қауіпсіздігі туралы 2012 жылғы заңына негізделіп отыр. Заңның 23-бабында:
«Қазақстан Республикасының аумағында басқару орталығы шетелде орналасқан байланыс желілерін құруға және пайдалануға тыйым салынады», – деп көрсетілген.
Осыған сәйкес, Минцифры бұл байланыс жүйелерінің басқару орталықтарын Қазақстан аумағына көшіруді талап етуді немесе олардың қызметін шектеуді көздеп отыр.
Сарапшылардың пікірі: мұндай шешімнің салдары қандай болады?
Бұл бастама қоғамда үлкен қарсылыққа ұшырады. Спутниктік байланыс операторлары, құтқарушылар және сарапшылар бұл жүйелердің ел үшін аса маңызды екенін айтады.
ТОО «ZHARYQ» компаниясының өкілі Алексей Корчагин бұл ұсынысты «абсурд» деп бағалап, оның жағымсыз салдарын атап өтті:
- Қауіпсіздікке қауіп: спутниктік байланыс табиғи апаттар кезінде МЧС құтқарушылары, теңізшілер және шалғай өңірлерде жүрген азаматтар үшін жалғыз байланыс құралы болып табылады.
- Альтернативалар жоқ: Қазақстанда OneWeb және Amazon Kuiper сияқты басқа спутниктік байланыс жүйелері жұмыс істей бастаса да, олар толыққанды балама бола алмайды. Себебі бұл жүйелер негізінен кеңжолақты интернетке арналған, ал Iridium, Thuraya, Inmarsat – мобильді спутниктік байланыс жүйелері.
- «Сұр» нарықтың дамуы: егер тыйым салынса, контрабандалық құрылғылар көбейіп, заңсыз байланыс арналары пайда болуы мүмкін.
Цифрлық құқық жөніндегі заңгер Елжан Кабышев бұл шешімнің астарында мемлекеттік бақылауды күшейту мақсаты бар деп санайды. Ол бұрынғы «қауіпсіздік сертификаты», «интернетті өшіру», «MITM (Man In The Middle) шабуылдары» сияқты әрекеттердің барлығы да ақпарат алмасуды бақылауға алу мақсатында жасалғанын еске салады.
Қазақстанда спутниктік байланыссыз интернет қалай дамиды?
Қазіргі таңда Қазақстан үкіметі шалғай елді мекендерге интернет жеткізу үшін Starlink-ті қолдану бойынша пилоттық жобаны жүзеге асырып жатыр. 2024 жылдың шілдесіне дейін екі мыңға жуық ауыл мектебі осы технологиямен қамтамасыз етілді.
Алайда, тыйым салу ұсынысы қабылданса, бұл жобаның болашағы белгісіз. Әзірге Минцифры мектептерге арналған Starlink құрылғылары тыйымға кірмейді деп мәлімдеді, бірақ 2026 жылға дейін ғана.
Не істеу керек? Сарапшылардың ұсыныстары
Алексей Корчагин мен басқа мамандар радиоэлектрондық құралдарды толықтай тыйым салу дұрыс емес деп санайды. Оның орнына:
- Үкімет пен операторлар арасында келісім жасау – спутниктік байланыс жүйелерінің басқару орталықтарын Қазақстанда орналастыру мүмкіндігін қарастыру.
- Қатаң лицензиялау – тексерілген пайдаланушыларға ғана рұқсат беру.
- Спутниктік байланыс жүйелерін жергілікті стандарттарға сәйкестендіру – қауіпсіздік талаптарын ескеріп, ұлттық операторлармен интеграциялау.
Егер тыйым салу орын алса, Қазақстан әлемде мобильді спутниктік байланысты толықтай шектеген санаулы елдердің бірі атанады. Бұл шешім халықтың қауіпсіздігіне, байланыс жүйелеріне және ақпарат еркіндігіне кері әсер етуі мүмкін.
