2025 жылғы 15 қазанда Астанада Astana Think Tank Forum 2025 өз жұмысын бастады. Биылғы форумның тақырыбы – «Поляризациядан серіктестікке: халықаралық жүйеге деген сенімді қалпына келтіру».
Astana International Forum (AIF) аясында өтетін іс-шараның ұйымдастырушысы – Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтының (ҚСЗИ). Форумға әлемнің 20 елінен 40-қа жуық шетелдік сарапшы, жетекші «ақыл-ой орталықтарының» басшылары мен зерттеушілер, халықаралық және академиялық сарапшылар қатысуда, деп хабарлайды Todayinfo.
Бірінші Astana Think Tank Forum 2024 жылы өтіп, өзгеріп жатқан жаһандық тәртіптегі орта державалардың рөліне арналды. Сол уақыттан бері форум халықаралық күн тәртібіндегі өзекті мәселелерді талқылауға арналған беделді жаһандық сараптамалық алаң ретінде танылды.
Форумға қатысушылар алдында алғысөз сөйлеген Қазақстан Республикасы Президентінің кеңесшісі Мағзұм Мырзағалиев форумның күн тәртібінде жаһандық басқару реформасы мен бірполярлық дәуірінің аяқталуынан бастап ядролық сын-қатерлерге, жасанды интеллекттің дамуына, климат, су ресурстары және демография арасындағы өзара байланыстар сияқты заманауи халықаралық қатынастар жүйесінің толық күрделілігін танытатынына тоқталды.
«Қазақстан сенім – бейбітшіліктің ірге тасы, ал диалог – белгісіздік арқылы өтетін ең сенімді жол екеніне сенімді. Мемлекет басшысы Қасым—Жомарт Тоқаевтың көрегендігін басшылыққа ала отырып, еліміз бейбітшілік, сенім және жауапты дипломатия құндылықтарын дәйекті түрде қолдайды», – деді Мағзұм Мырзағалиев.
Форумды ашқан ҚР Президенті жанындағы ҚСЗИ директоры Жандос Шаймарданов Astana Think Tank Forum сенімге, ашық пікірталасқа және практикалық шешімдерге ұмтылуға негізделген алаң екенін атап өтті.
«Біздің мақсатымыз – декларациялар аясынан шығып, практикалық шешімдер табу және болашаққа ортақ көзқарасты қалыптастыру. Бұл тұрғыда сараптама орталықтары шешуші рөл атқарады. Олар білім мен шешім қабылдау, талдау мен әрекет арасындағы көпір қызметін атқарады. Халықаралық жүйедегі белгісіздік пен бытыраңқылық дәуірінде ғылыми-зерттеу институттарының жұмысы ерекше маңызға ие. Олар қоғамға болашақты түсінуге көмектеседі – үдерістерді түйсіну, шешімдерді табуға, диалогқа сенім орнатады», — деп сенім білдірді ҚСЗИ директоры.
Astana Think Tank Forum 2025 бірінші сессиясы «Көпжақтылықтың жаңа бетбұрысы: бөлшектелген əлемдегі жаһандық басқаруды реформалау» тақырыбына арналды. Сессияға БҰҰ-ның Қазақстандағы тұрақты үйлестірушісі Саранго Раднарагка модераторлық етті. Қатысушылар халықаралық институттардың қазіргі жағдайын талқылап, халықаралық қауымдастықтың өсіп келе жатқан поляризациясы мен бөлшектенуі жағдайында өзара іс-қимылдың жаңа форматтарын іздеуге назар аударды.
Талқылау барысында трансформацияның орталық элементі ХХІ ғасырдағы қауіпсіздікті, тұрақтылықты, әділеттілікті және халықаралық тәртіптің тиімділігін қамтамасыз етуге бағытталған БҰҰ және басқа да көпжақты институттардың рөлі мен құрылымын қайта қарау идеясы бірнеше рет көтерілді.
Осы тұрғыда Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің бірінші орынбасары Ержан Ашықбаев өз сөзінде орта державалардың рөлі артып келе жатқанынан бастады.
«Бүгінгі таңда «сындарлы консенсусты» құру және көпжақтылықты нығайту ерекше маңызды, өйткені тұрақты және әділ әлемдік тәртіпті қолдауға жауапкершілік мемлекеттердің кең ауқымына жүктеледі. Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың айтуынша, орта державалар өз аймақтарында және одан тыс жерлерде тұрақтылықты, бейбітшілік пен дамуды қамтамасыз ететін негізгі субъектілер ретінде көбірек әрекет етуде. Олар жаһандық ойыншылардың мүдделері тоғысатын бағыттар бойынша өз жерінде диалог алаңын ұсынады», — деп түсіндірді Ержан Ашықбаев.
Иран Ислам Республикасы Сыртқы істер министрінің орынбасары, Сыртқы істер министрлігі Саяси және халықаралық зерттеулер институтының президенті Саид Хатибзаде өз кезегінде халықаралық құқықтың негізі және мемлекеттер арасындағы кең консенсус ретінде қызмет ететін БҰҰ Жарғысының қағидаттарын қатаң сақтау арқылы ғана тұрақты бейбітшілік мүмкін болатынын баса айтты.
Сессияның тағы бір қатысушысы, Флетчер мектебінің Халықаралық құқық және басқару орталығының (Тафтс университеті) аға ғылыми қызметкері және Оксфорд университетінің Келлогг колледжінің шақырушы қызметкері Джошуа Линкольн қазіргі көпжақты институттар жүйесі мен оның құрылтайшы құжаты – БҰҰ Жарғысының басқа тарихи жағдайда, интернет, жасанды интеллект, гендерлік және климаттық күн тәртібі болмаған кезеңде жасалғанына тоқталды.
«Осы күрделі жаңа тарихи сын-қатерлер мен күрделі шындықты ескере отырып, орта державалардың рөлі тек арта түседі. Бұл негізінен орта державалардың үлкен және кіші державалар арасындағы сындарлы араласу және арбитраж арқылы өз агенттіктерін кеңейтуімен байланысты», — деп атап көрсетті Джошуа Линкольн.
Қытай Халық Республикасы Мемлекеттік кеңесі Даму зерттеу орталығының Еуропалық және Азиялық әлеуметтік даму институтының ғылыми кеңесінің жетекшісі Ли Юнчуань қазіргі таңда біз куә болып отырған бірполярлық әлемнен көпполярлы әлемге өту белгісіздік пен қарама-қайшылыққа толы қиын процесс деген пікір білдірді.
«Дегенмен, ынтымақтастық көпполярлы әлемнің ең маңызды сипатына айналуы керек. Ол халықаралық құқықтың іргелі қағидаттарын, бірінші кезекте БҰҰ Жарғысын ұстануды және ірі державалардың бейбітшілікті сақтау жауапкершілігін өз мойнына алуын талап етеді. Бізде ШЫҰ және Орталық Азия + Қытай механизмі түріндегі жақсы үлгілер қазірдің өзінде бар», — деді Ли Юнчуан.
Borderless Consulting Group негізін қалаушы және басқарушы директоры Чарльз Маклин өз сөзінде конструктивті күн тәртібін және халықаралық көпжақты институттар жүйесін тиімді реформалауды ұсынуға дәл орта державалар қабілетті екенін атап өтті:
«Біздің назарымыз ұлы державаларға және олардың арасындағы қарама-қайшылықтың әртүрлі кезеңдеріне қарамастан, дәл орта державалар өздерінің күн тәртібін ілгерілетуге, агент ретінде және халықаралық жүйеде теңестіруші ретінде әрекет етуге барған сайын қабілетті болып келеді. Қазақстанның орта держава ретіндегі көтерілуі және Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың БҰҰ Бас Ассамблеясының мерейтойлық сессиясында сөйлеген сөзінде орта державалар тобының бұл әрекетінің барлығы айқын. Мысалы, қазіргі әлемде болып жатқан негізгі өзгерістерді ескере отырып, көпжақты институттар жүйесін іс жүзінде реформалау», — деп қорытындылады Чарльз Маклин талқылауды.
15-16 қазанда Astana Think Tank Forum 2025 өз жұмысын жалғастырды. Биылғы форум аясында өтетін тоғыз тақырыптық сессияда әлемдік саясат пен халықаралық қатынастардың негізгі бағыттары талқыланады. Атап айтқанда, жетекші державалар арасындағы бәсекелестік жағдайында көпжақты ынтымақтастықтың болашағы, қауіпсіздік архитектурасының трансформациясы, ядролық қарусыздану және таратпау мәселелері, сондай-ақ Ауғанстан факторының Орталық Азия аймағына ықпалы қарастырылады.
Сонымен қатар форум бағдарламасында жаһандық нарықтардың фрагментациясы жағдайындағы инвестициялар, Еуразиядағы сауда және көлік дәліздерін дамыту, жасанды интеллект пен оған байланысты этикалық дилеммалар, климаттың өзгеруі мен су тапшылығының демографиялық және көші-қон процестеріне әсері секілді тақырыптар қамтылған.
Astana Think Tank Forum зерттеушілер, сарапшылар, халықаралық ұйымдар, үкімет және іскер орта өкілдері арасындағы ашық әрі сындарлы диалогты дамытуға бағытталған. Форум шеңберінде әлемдегі тұрақтылық пен сенімді арттыруға, сондай-ақ Қазақстанның халықаралық қатынастардағы серіктестік пен жауапкершілікке негізделген «орта державалар» қатарының белсенді мүшесі ретіндегі ұстанымын нығайтуға бағытталған ұсынымдар әзірленеді.
