Қазақстанда салықтық жеңілдіктер мен шегерімдер арқылы жеке табыс салығын (ЖТС) төмендету немесе қайтарып алу – көптен бері қолданылып келе жатқан тәжірибе. Алайда соңғы өзгерістерге сәйкес, осы жеңілдіктерді пайдаланған азаматтар жыл сайын «Кіріс және мүлік туралы декларация (270.00 нысаны) (Декларация о доходах и имуществе (форма 270.00)» тапсыруға міндетті болады. Бұл талап қарапайым жалдамалы қызметкерлерден бастап, мемлекеттік қызметкерлерге, көпбалалы отбасыларға да қатысты. Нәтижесінде, бір жағынан, азаматтар қаржы үнемдесе, екінші жағынан, декларацияны толтырып, тиісті құжаттарды жинау жауапкершілігі артады.
Осы жазбада inbusiness.kz сайты ұсынаған жазба негізінде жаңа ережелердің өзекті тұстарын, олардың ықтимал салдарын және азаматтарға беретін кеңестерді талқылаймыз.
Салықтық шегерімдер мен декларациялаудың байланысы
- Неге декларация қажет?
Жеке табыс салығынан алынатын шегерімдер (вычет) – азаматтардың өз табысының белгілі бір бөлігін салықтан босату мүмкіндігі. Мысалы, тұрғын үйге, білім алу мен емделуге кеткен шығындар. Енді осы жеңілдіктерді қолданған әр азамат жыл сайын 270-нысан бойынша кірістері мен мүлкі туралы есеп беруге тиіс. - Қандай құжаттарды тапсыру керек?
Декларацияға (форма 270.00) жыл ішіндегі барлық табыстар (жалақы, мүліктен түскен табыс, шетелден алған кірістер, жалға беру ақылары және т.б.) мен салықтық шегерімдер жайлы мәліметтер енгізіледі. Сонымен қатар, ірі көлемдегі активтер (шетелдегі мүлік, шоттар, бағалы қағаздар және т.б.) мен қарыздар да (нотариалды расталған шарт болған жағдайда) көрсетілуі тиіс. - Деректерді салыстыру мақсаты
Декларациялаудың мақсаты – бастапқы (кіретін) мәліметтер мен кейінгі табыстар/шығыстардың заңдылық тұрғыдан сәйкестігін тексеру. Осылайша, салық органдары артық төленген салықты азаматқа қайтарып берер кезде, шегерімдердің дұрыс қолданылғанына көз жеткізеді.
Міндеттемелер мен салдары
- Декларация тапсыру мерзімі
Азаматтар декларацияны әр жылдың 15 қыркүйегіне дейін тапсыруы тиіс. Онлайн форматта eGov.kz, e-Salyq Azamat немесе Салық төлеушінің кабинетінде (Кабинет налогоплательщика) толтыруға болады. - Жауапкершілік шаралары
Егер азамат (соның ішінде жалдамалы жұмысшы, мемлекеттік қызметші не көпбалалы отбасы мүшесі) шегерім қолданып, декларацияны уақытылы тапсырмаса, салық органдары алғашқыда ескерту береді. Қайталанса, 15 АЕК-ке дейін (2025 жылы 58 980 теңге шамасында) айыппұл салынуы мүмкін. Ал мәліметті жартылай немесе дұрыс көрсетпегені үшін 3 АЕК (шамамен 11 796 теңге) мөлшерінде айыппұл көзделген. - Құжаттарды сақтау қажеттігі
Квитанциялар, шарттар және басқа да растайтын құжаттардың түпнұсқасын бірнеше жыл (әдетте 3-5 жыл) сақтап қойған жөн. Себебі салық органдары кез келген уақытта өткен кезеңдер үшін тексеріс жүргізуі мүмкін. Құжаттардың сақталмауы салықтық шегерімдеріңізді растай алмау қаупін тудырады.
Жаңа ережелер: азаматтар үшін қиындық па, әлде мүмкіндік пе?
- Шегерімдерден бас тарту – ақшаны жоғалту
Салықтық шегерімдер – отбасы бюджетіне нақты көмек. Мысалы, тұрғын үйге, білім мен медицинаға кеткен шығындарды шегерімге қосу арқылы отбасы айтарлықтай қаржы үнемдейді. Егер декларация толтырып, есеп беру процесі күрделі көрініп, азамат шегерімнен бас тартса, осы қаражаттан қағылады. - Салықтық мәдениеттің өсуі
Декларация тапсыру азаматтарды қаржылық тәртіпке тәрбиелейді, шығындарды жоспарлау мен есеп жүргізуге дағдыландырады. Бұл – заңды түрде алынған пайда мен шығынды растау үшін қолайлы тәжірибе. - Болашақтағы өзгерістер
Министрліктер (МНЭ, Минфин) салықтық жеңілдіктерді біріздендіруді, 360 АЕК-ке дейін шегерімдерді біріктіруді талқылауда. Егер бұл жоба жүзеге асса, азаматтардың салықтық жүктемесі жеңілдеуі мүмкін. Дегенмен әзірше нақты шешім қабылданбаған.
Қорытынды және кеңестер
- Құжаттарды ретке келтіріңіз
Салықтық шегерімдерге қатысты барлық түбіртектерді, шарттарды, төлем анықтамаларын сақтауды әдетке айналдырыңыз. Болашақта тексеріс кезінде де, жаңа шегерімдерді пайдаланғанда да қажет болады. - Декларацияны уақтылы тапсырыңыз
Жаңа талаптарға сәйкес, 15 қыркүйекке дейін 270-нысанды толтыруды ұмытпаңыз. Қолданыстағы электронды сервистерді пайдалану арқылы бұл процесті жеңілдетуге болады. - Мүмкіндікті пайдаланыңыз
Салықтық шегерімдер – заңды түрде отбасы бюджетіне қосымша кіріс әкелетін құрал. Оның үстіне, дұрыс толтырылған декларация қаржылық ахуалыңызды айқындауға және қажет болған жағдайда несие рәсімдеуге, басқа да қаржылық операцияларға оң ықпал етеді. - Алдағы өзгерістерден хабардар болыңыз
Салық заңнамасы жиі өзгеріп отырады. Сондықтан жаңалықтарды, нормативтік-құқықтық актілердегі толықтыруларды үзбей қадағалап, мамандармен кеңесіп отыру маңызды.
Қорытындылай келе, жаңа ережелер қаржы тәртібін нығайтып, азаматтардың өз табысын заңды түрде рәсімдеп, шегерімдер арқылы нақты салықтық жеңілдіктер алуға мүмкіндік береді. Алайда бұл ретте есеп беру және құжаттар жинау міндеттері көбейеді. Сондықтан жеке қаржы мәдениетін арттыру, уақытылы декларация тапсыру және тиісті құжаттарды мұқият сақтау – бүгінгі күннің басты талабы.
